Unha vez máis, "amama(s) vasca(s)"; avoas simbólicas sen corpo nin voz; as 80 avoas de Oteiza; as amamas coas que se relacionan os descendentes. As avoas, consideradas polos homes. Estou convencido de que hai unha gran diferenza entre confesar e reproducir algunhas ideas. E cando os homes nos fan a declaración de mulleres*, resúltame sospeitoso. Máis que negar os privilexios propios, facer ver o traballo que fixeron os demais e seguir vinculando a esas outras –neste caso as mulleres– con algúns traballos, non lles resulta máis fácil? Sospeitoso.

Levo varios anos investigando sobre as sementes e as variedades cultivadas. Para sorpresa de moitos, desde a antropoloxía. Desde o principio, en lugar de vincularme a un pasado próximo que a miúdo idealizamos, centreime nas relacións, as prácticas e os coñecementos actuais. Si, porque foron. Pero serán porque somos (e). E somos porque somos. Ademais, considero que estas relacións e genealogía entre pasado, presente e futuro non son tan naturais, senón que hai que polas en cuestión.

Os que queren unirse ao presente, si, pero os que fan referencia ao pasado convertéronse en algo habitual na miña traxectoria investigadora. Frecuentemente realizadas por homes. A miúdo, interpelando a unha "avoa" xeral. "As sementes gardadas polas nosas avoas" son as sementes "deica que" temos hoxe en día. Din. Pola contra, investigouse moi pouco como, onde e cales gardaban as sementes no País Vasco. Menos aínda, por que uns e non outros (din) realizaban esas tarefas. Polo si ou polo non, non me equivoco, non estou en contra de que as mulleres visibilicen os traballos que realizaron polos roles que historicamente se lles asignaron. Hai que recoñecer a importancia destes traballos e investigar, recoller e difundir a importancia do traballo realizado polas mulleres e as súas lóxicas. Con todo, non debemos construír vínculos fixos, esencialistas e naturalizadores entre esas mulleres e esas obras. E, repito, cando os homes fan esa confesión é sospeitoso.

Na película amama aparecen criaturas nun dos momentos máis conflitivos entre o pai e a filla. O pai pregunta á filla, sen esperar resposta, se sabe por que sementa esas sementes. O mesmo pai respóndelle inmediatamente: "porque conservan a sabedoría dos nosos antepasados". Cando se fala de sementes e de variedades locais, a miúdo sublíñase que as sementes son algo máis que simples obxectos que van ser sementados e fecundados. Nas sementes acumúlase a sabedoría. As sementes son o vehículo da supervivencia das diferentes formas de vida, o estímulo da autonomía. As sementes son o resultado da relación entre a contorna e o ser humano. As sementes están enraizadas. De feito, estas sementes conserváronse e producido ano tras ano e, a miúdo, de xeración en xeración. As sementes das mellores plantas foron seleccionadas, ben conservadas, compartidas e replantadas, dando lugar a variacións e naturalizándose. Xunto a estas variantes, construímos saberes, lazos emocionais, rituais e crenzas. Por iso dicimos que as sementes non son só sementes. Non só son a base da seguinte colleita. Pero tamén o son.

Como se dixo, a miúdo, estas sementes pasaron de xeración en xeración. Estiveron ligados ao caserío. Non sempre, con todo, e a través doutras vías tamén se están abrindo e mantendo. Xa estamos. A realidade non é tan monolítica. Pero si, as sementes son o camiño para unir xeracións e crear genealogías. Creo que é un camiño interesante e frutífero. Sedutora e suxestiva como sempre, a pensadora feminista e ecofeminista Donna Haraway –bióloga e filósofa, entre outras cousas– nos desafía nun dos seus últimos textos: construír relacións de fraternidad máis aló da reprodución e a genealogía, mesmo máis aló da categoría de especies. Relacionamos o parentesco non só coa creación da vida, senón coas relacións estreitas e estables que sosteñen a vida, que non son só "sanguíneas" ou "verticais". A antropóloga feminista Mari Luz Esteban convídanos a considerar as relacións entre iguais e as redes e comunicacións de apoio mutuo (perdón, comunidades) como unha relación de parentesco. E é que, en demasiadas ocasións, a corda que une a esas posibles avoas é asfixiante; noutras, a mesma corda confire dereitos e recoñecemento ás relacións violentas; por último, moitas das relacións que nos son fundamentais son invisibles e anuladas por ese estreito parentesco e polas leis, normas, responsabilidades e dereitos que se derivan del.

Entón, podemos entender as nosas relacións con estas sementes desde a afinidade? Creo que si. Necesitámonos uns a outros, temos un coidado e unha atención incribles coas sementes, identificámonos e identifícannos, moitas veces están ligadas ao caserío e construímos a afectividad ao redor delas. O que gardou unha semente nestes anos sabe do que estou a falar. Si, creo que si. Construamos relacións estreitas coas sementes. Confesémoslos. Pero non de todos os xeitos.

En liña con Esteban, Haraway dinos que non sempre construímos parentesco por xeracións.

que vai máis aló das genealogías. E estou de acordo con iso, pero creo que máis que descartar genealogías, temos que construílas doutra maneira. Metamos nas nosas árbores xenealógico aos que non están na cadea de 80 amamas. Desde o feminismo, ademais, destacáronse moitas outras genealogías. Para entender quen somos, temos que problematizar de onde vimos e reconstruílo. Construamos, pois, genealogías. Atémonos, si é o noso desexo. Con sementes, con caseríos, con terra ou con máquinas, como nos propuxo Haraway. Pero non reproducimos as relacións e roles que nos levaron a situacións de dependencia. En nome dunha hipotética identidade vasca (ou non), por favor, non máis avoas míticas nunha sociedade regrada e orientada polos homes!