Un amigo da casa, saúco
- A elaboración de artigos require unha breve redacción e vou tomar o traballo máis difícil do que fixen até agora, seleccionando a saúco. De feito, cando estaba a escribir o libro O que saben Sendabelar, dedicar só seis páxinas foi un exercicio moi complicado. Unha vez ofrecinlle un curso de tres horas e quedámonos curtos, logo organizamos o sexto e deixamos algúns temas pendentes. Ademais dos múltiples remedios, temos lendas e contos que, desde o punto de vista antropolóxico e etnográfico, aprenderemos moitas cousas curiosas. Por tanto, este texto de hoxe é o primeiro dunha serie de textos, xa que a doazón e o coñecemento desta planta é similar á fonte que non se esgota.
Comezamos dicindo que Sambucus nigra é tamén coñecida como lintsusa, plausta, sabuka, sakuta, txutxika e aztunpa, nos lugares nos que traballamos en eúscaro, con máis variantes, e que non só indica planta. Estitxu demostroume que en Bortziriak era unha moza parva, pero en moitos lugares utilízase para designar a unha persoa sen sangue; o exemplo que aparece no Dicionario Xeral Vasco é moi ilustrativo: "Logo chorará como azoute".
Dise que é unha planta carismática, porque non deixa indiferente a ninguén, atoparedes xente que ama e admira tanto como odios. Os do primeiro grupo din que é velenoso e infeliz, que debaixo vive a víbora. No segundo grupo fascinounos a saúco e beneficiámonos. O "amigo da casa" que lle chamou Mariano Ostolaiz e acordámonos dos fermosos versos que lle escribiu, tamén nos acordamos da María que arroxaba a saúco en Llanes (Asturias) e facía o seu pai, pero da que Aitziber, de Ainitze e Ondárru, de Lazkao, que plantaron a saúco para que a súa medicación siga viva.
A bonita tradición que se fai cos parches do salgueiro o día de San Juan segue viva entre nós. Anímovos a que o bendiquéis (sexa cal fose) e a que fagades unha cruz, para logo colocala nas portas e xanelas da casa. Este é un ritual para escorrentar aos raios, ladróns, bruxas e serpes.
Como temos na flor, hoxe limitarémonos ás flores. Dise que hai que reunirse só en días sollíos, sempre en tamaño, xa que si non no verán non teremos exemplares. As flores sécanse boca abaixo sobre unha saba ou cartón e tómanse en infusión no inverno, xa que é un remedio para as vías respiratorias. Os mellores colirios oculares serán poucos, mesmo cun contido seco.
Tamén é un antiinflamatorio e depurador, sobre todo para a pel: si oponse, coloque as flores da saúco. Coas novas flores secas en aceite de girasol facemos un excelente produto para limpar, embelecer e desmaquillar a pel. Coas novas flores enroladas tamén se pode elaborar unha bebida refrescante, que ao ter fermentos naturais se fermentará e farase unha deliciosa champaña para beber. Brinde!
