Neste artigo realizamos unha breve reflexión sobre as formulacións de organización social e política que considerariamos necesarios para a transición ecofeminista, explicando que o cinco ESOPE analizados, asociados a bens fundamentais para o sostemento diario e a reprodución da vida, non son máis que un salto de escala do capitalismo verde e dixital.

A nosa idea básica é que un futuro ecofeminista ten que garantir os dereitos para todos, e iso lévanos a ver e denunciar que moitas necesidades cotiás de moitas persoas están sen cubrir, e iso á vez lévanos a afrontar as desigualdades de xénero actuais, a clase social, a diversidade funcional, o status migratorio e a racionalización. Podemos dicir que o enfoque ecofeminista cuestiona basicamente o modelo socioeconómico actual en termos de sustentabilidade da vida. Desde este punto de vista, as OPEs, desde a súa concepción e ámbito de aplicación, forman parte da engrenaxe deste modelo que non garante a cobertura das necesidades: non están redactadas desde a perspectiva dos dereitos e non teñen intención de responder a eles. Con todo, o non recoñecemento do dereito á auga, a alimentación, a saúde, a enerxía e o coidado ten a implicación de incrementar as desigualdades e os conflitos derivados das mesmas, por imposibilidade ou por defecto.

Unha vez descartada a aposta polos dereitos, cal é a visión que atopamos nos proxectos analizados? Para ESOPE a saúde, a vixilancia, a alimentación, a auga e a enerxía non son áreas de benestar, senón que son sectores a escalar para obter un maior beneficio, creando cadeas de valor; no desenvolvemento técnico de ESOPE analízanse estas áreas como industrias que xeran un alto valor económico e financeiro, e ponse énfase, por exemplo, nos procesos produtivos, como (calquera) na fabricación de compoñentes ou na promoción de solucións dixitais e tecnolóxicas para a saúde (bio). En lugar de dar pasos planificados cara ao descrecimiento imprescindible no uso da materia e da enerxía, ao que obriga o colapso ecolóxico, apóstase polo crecemento das cadeas de valor globais, que só poderá basearse nun maior acaparamiento global. Segue a lóxica do capitalismo de mercantilizar todos os recursos.

Como sería pensar o modelo socioeconómico desde os ecofeminismos? Tendo en conta o principio de suficiencia para satisfacer as necesidades básicas de todos, nós propomos adecuar os nosos consumos e modelos produtivos aos límites do planeta, dos territorios e das vidas. É necesario subliñar que estas tecnoloxías que actualmente utilizamos e que se pretenden desenvolver de forma exponencial están baseadas na demanda de elementos compostos por combustibles fósiles, materiais escasos e minerais críticos, que impactan fortemente na súa extracción, e que en moitos casos realízanse no Sur do Mundo mediante lóxicas neocoloniais.

 

 

 

 

 

 

E que atopamos nas OPEs? En xeral, todas as ESEPE falan das oportunidades sociais e medioambientais, da necesidade da innovación social e da democratización, e falan do principio do non significant harm (DNSH, “non causar grandes prexuízos”), pero non establecen indicadores que avalen o seu cumprimento, nin establecen fórmulas para que sexan principios vinculantes da práctica. De feito, as políticas e programas máis tardíos no ámbito da UE, como RepowerEU, orientados á “seguridade enerxética”, son libres para non ter que cumprir os principios DNSH. Por outra banda, as iniciativas que perseguen esixen tecnoloxías avanzadas e solucións dixitais, e os modelos destas iniciativas non se axustan a esas bases, polo que é absoluta a incompatibilidade, a falsidade e a hipocrisía da retórica que sustenta os proxectos. É máis, a ampliación do límite extractivo no Sur do Mundo activará máis cadeas globais de recursos materiais e coidados.

Desta maneira créase unha narrativa na que son perfectamente compatibles conceptos como o crecemento, a loita contra o cambio climático, a xestión sostible da enerxía e os materiais, o reto demográfico ou a substitución xeneracional, e o emprego de calidade para mozas e mulleres. As OPEs tamén se presentan como un marco de igualdade de oportunidades para a creación de novos modelos de negocio, como unha oportunidade para a igualdade entre homes e mulleres e unha oportunidade para profundar na democracia, coma se partísemos de cero. De novo, non explican como, non mencionan nin metodoloxías nin indicadores, nin ven que o punto de partida sexa desequilibrado, tanto para a obtención de financiamento, como para a participación no marco dos criterios de repartición e o acceso aos espazos de decisión nos que se definiron as medidas da OPE. O papel manteno todo, incluso a retórica xeneralista das OPEs, pero cámbiao cando analizamos a que se destinan exactamente as partidas orzamentarias dos proxectos.

Outra das principais deficiencias de ESOPE é o débil rol público e público-comunitario na gobernanza, xestión e implementación de proxectos. As ESOPE son colaboracións público-privadas, e aínda que se utiliza a linguaxe das alianzas para a transacción verde, máis nada que o traslado do diñeiro público ao ámbito privado e a mercantilización completa da proposta. As OPEs limítanse a expor un sector público, estatal e centralizado, baseado no apoio económico ás novas liñas de investigación tecnolóxica e ás custosas iniciativas do sector privado, cego ante o problema das fronteiras naturais, as diferenzas, o xénero ou a acumulación de poder no sector empresarial (en particular as corporacións e o capital transnacional). Deixou atrás a escala local, que é a realidade doméstica e territorial máis próxima, e iso non é de estrañar, sabendo que estas iniciativas foron desenvolvidas de costas aos movementos sociais e ás persoas.

Por todo iso, non podemos dicir máis nada que que que os ESOPE reforzan a vida capital que o conflito e, por tanto, hai que analizalos para pór de manifesto as dinámicas que queren ocultar. E, xunto a iso, é urxente explicar as claves que están no debate, que cremos que son as que fan posible o futuro ecofeminista, que debe camiñar cara a: 1) a colectivización e a desprivatización a través de propostas público-comunitarias; 2) a recolocación dos procesos socioeconómicos, mediante a redución das cadeas e o arraigamento territorial; 3) a adaptación aos límites do planeta, corrixindo os privilexios e as desigualdades mundiais; 4) a reordenación das obras fundamentais, aumentando o seu valor e reducindo as obras nocivas e as innecesarias; 5) a democratización e o coidado mutuo, e esta como eixo da nova lóxica socioeconómica.

A partir destas claves, as transicións ecofeministas teñen un longo camiño por percorrer e as ESOPE son un paso atrás na súa formulación. Tampouco é de estrañar a escasa ou nula participación da sociedade e das comunidades no deseño destes proxectos e a falta de transparencia actual sobre as empresas que obteñen fondos. Estes proxectos, ideados polos grupos corporativos da man da institucionalidad, pretenden profundar na mercantilización dos nosos traballos, vidas e territorios. Pola contra, o que necesitamos é investir diñeiro público en garantir dereitos, satisfacer necesidades e defender aquilo que mantén e reproduce vidas nos territorios e en todo o planeta.

* Este artigo de opinión tamén está publicado en castelán, en Publico.