Hoxe, aínda que o movemento antimilitarista estivo débil na nosa contorna, foi capaz de actuar con forza nos anos máis duros do conflito armado e sen caer na soberbia, atreveríame a dicir que a nosa achega tivo unha gran importancia relativa. Por suposto, non podo escribir en nome do antimilitarismo vasco, nin da corrente abertzale que estaba no seo dese movemento. Con todo, na medida en que nas últimas tres décadas algúns seguimos traballando como un equipo permanente, paréceme lexítimo opinar.

O movemento antimilitarista vasco creceu na loita contra o mili e o referendo sobre a OTAN. As negociacións en Alxeria desenvolvéronse nos próximos anos de forma especialmente intensa, cun notable crecemento. É dicir, que a loita armada de ETA adquiriu novas e máis duras características ao longo dos anos. Neste contexto, o antimilitarismo puxo unha nova ficha no escenario político, a loita revolucionaria sen violencia, a confrontación co Estado e a proclamación apaixonada dos dereitos humanos. Para entón o GAL xa terminara, pero a violencia política de moitas partes sacudíanos cada semana. A construción da muralla, xunto co Pacto de Ajuria Enea, esixía actuar por encima, por baixo e por fóra da muralla, pero era moi difícil.

Esta situación provocaba fortes tensións no antimilitarismo. Algúns decidiron traballar en grupos como Xesto Pola Paz, xa que consideraban prioritaria a atención á violencia directa de proximidade; moitos atoparon a instrución en Elkarri; outros, denunciando todas as caras do militarismo, comezaron unha andaina política da mesma natureza.

Aínda que a miúdo participaba nos actos organizados por Elkarri, optei pola terceira actitude, xa que desde as correntes que actúan no antimilitarismo sempre se une á corrente de inviolencia activa.

O feito de que ETA teña a necesidade de desaparecer definitivamente sen pedir nada pola súa conta creou probablemente dor e frustración insoportable nalgúns sectores, eu penso o contrario, a elección da indiferenza activa gaitu.Indarkeria, é un antimilitarismo “clásico” que se alimenta de fontes históricas de desobediencia civil, e que ten, entre outras cousas, unha orixe predominante en Gandhi. Eu polo menos fixen unha lectura así desde moza e encántame a acción radical e coherente que esta corrente propón. Na súa totalidade: o socialismo revolucionario; a democracia participativa e asemblearia, o feminismo, o antimilitarismo, o respecto á natureza, que reivindica o valor dos pobos indíxenas e que esixe unha actuación en prol de todos os dereitos humanos.

Esta estrutura e base ideolóxica proporcionounos ferramentas para facer a nosa achega nos anos máis duros da loita armada e foi especialmente útil cando pensamos que en 1998 acabaríase a loita armada.

O Estado español entendeu perfectamente o cambio que se podía producir naquel momento e sacudiuno con forza. Con todo, ETA daquela época non o entendeu. Para entón xa non coñecía o seu pobo, non coñecía as necesidades e aspiracións da esquerda independentista, non escoitaba a petición da cidadanía e seguiu o camiño que conducía ao abismo “en nome de todos”.

Violencia, vítimas, perdón

Eu creo que é correcto dicir que polo nome de ETA actuaron máis dun grupo, e que algunhas fases históricas foron un fito. Antes da morte de Franco; despois da morte de Franco, Alxeria, Estella-Garazi, Loiola… Por iso, ao meu xuízo, a recentemente concluída organización ETA non é responsable de todas as accións. Por iso, a min polo menos non me entendo das peticións que fixeron algúns axentes, sobre todo aqueles que queren falar en nome das vítimas sen ser vítimas.

Baixo a lema “Todas as vítimas son iguais” parece que se trata de incrementar a distinción entre vítimas e esa actitude paréceme moi lasciva. Hipócrita como un mofento, porque moitos deles non cren que todas as violencias sexan reprobables.

Tamén me parece inadecuado falar de perdón, porque creo que a dialéctica do perdón é un exercicio que hai que situar no ámbito interpersoal. É certo que unha vez finalizadas algunhas etapas crúas da historia, converteuse en habitual facer peticións públicas de “perdón”, pero creo que polo menos eses xestos sitúanse no postureo e a estética, máis que nunha profunda reflexión real. Ademais, no noso contexto, no que se pide perdón público a unha soa parte, cuestionaría a finalidade desas peticións.

Non conseguiriamos consenso para pór no calendario o día do inicio do conflito armado. Con todo, dicir que a violencia política que sufrimos en Euskal Herria foi multilateral é un dato obxectivo. Andar pedindo perdón uns a outros non ten nada novo na mesa. Con todo, o compromiso de non volver utilizar a violencia política sería unha achega máis importante. Por suposto, refírome ao movemento independentista vasco, porque o nacionalismo español nunca vai deixar de lado a violencia política, como é o caso de Cataluña.

Allos e puntos fortes

O militarismo que ETA reivindicase a representación de Euskal Herria nunha posible mesa de negociación; o militarismo que ETA defendese en tempos de Lizarra-Garazi o dereito de representación da esquerda abertzale fronte a outros axentes; a decisión unilateral de volver á loita armada no ano 2.000 foi militarista. Despois duns fitos, ETA perdeu todas as posibilidades de entrar nunha negociación política e o único posible final foi un cesamento do fogo unilateral e permanente.

O feito de que ETA teña a necesidade de desaparecer definitivamente sen pedir nada pola súa conta creou probablemente dor e frustración insoportable nalgúns sectores, eu penso o contrario, a unilateralidad liberounos.

O feito de que o principal tronco da esquerda independentista haxa recoñecido durante anos a superioridade estratéxica de ETA causou moitos problemas. Estes problemas aínda trouxeron resaca e, si non se superan eses resortes, a frustración que sente en determinados sectores pode estenderse a todo o ámbito do independentismo de esquerdas.

A subordinación estratéxica, práctica, afectiva ou simbólica afectou as estruturas, comportamentos e costumes de moitas organizacións da esquerda abertzale. Os grupos eran moi xerárquicos, a información non se compartía, a quen pertencían as decisións, e en función de que se tomaban, ninguén o sabía, a disidencia era un pecado, a crítica pública era traizón e soberbia, un erro de pluralidade.

Pero agora, para que a esquerda independentista poida conseguir a forza suficiente para cambiar a situación, ten que inventarse a si mesma. Rexeitando todos eses resortes de outrora, alimentando a diversidade, fomentando a autocrítica, democratizando a información, orientando as decisións en procesos participativos, organizando liderados colectivos. Con todo, debe manter outras características absolutamente necesarias: capacidade de traballo, compromiso, xenerosidade.

O proceso de desmilitarización de todos os grupos da esquerda independentista ha traído máis beneficios, porque dotará á súa actividade de valores éticos e porque posibilitará recursos e novas alianzas para facer fronte a este sistema corrupto.

Ao parecer, estas alianzas non están nos sectores que apoiaron á OTAN, que dan por bo o sistema actual, nin nos que non teñen a coraxe para facer fronte ao neotalitarismo que se está estendendo por Europa, ou cren que é posible adormentar á besta. As alianzas, que antes e agora están dispostas a loitar, pódense atopar nos sectores populares, rompendo radicalmente con todos os políticos corruptos e enchendo de coherencia noso día a día.