O xenocidio palestino ha volto a sacudir o mundo no que vivimos. O sistema capitalista mostra a crúa realidade dos pobos dominados e expropiados que considera "despreciables" no proxecto de acumulación de riqueza. Con todo, esta dura realidade enfróntanos tamén á supervivencia dun pobo que, tras décadas de persecución e castigo por un Estado protexido polos poderes internacionais, soubo manter a súa vocación de loita e a súa dignidade colectiva.

Os pobos –di a psicoloxía social– deciden loitar contra as ameazas cando senten que a identidade de cada membro é inseparable da dos demais. Esta unidade de identidade é o camiño inverso ao individualismo e á indiferenza ante o sufrimento dos demais, e parece ser o valor máis arraigado hoxe nas sociedades occidentais.

Mirando ao pasado, Euskal Herria soubo durante séculos reafirmarse como comunidade con personalidade propia. Un dos seus elementos identitarios fundamentais, o eúscaro, sobreviviu grazas á decisión das xeracións de homes e mulleres que decidiron transmitilo e defendelo como parte da súa ser.

Pero non foi o eúscaro o único que nos uniu como pobo. Durante décadas respondemos colectivamente a situacións de represión, de agresión contra os dereitos laborais ou de necesidade social, de inxustiza e imposición. Non fomos un pobo domesticado, nin pasivo, e seguramente esa sensación construíu a nosa identidade.

Pero tamén hai que recoñecer que a situación actual é, polo menos, preocupante. Os movementos sociais, que foron históricas redes de acción e activismo de miles de cidadáns, viven nas horas baixas. Con todo, é innegable que, con máis ou menos forza, seguen tendo capacidade de mobilizarse contra as agresións do sistema capitalista e de articular as súas respostas os movementos feministas, obreiros e novos, pensionistas, ecoloxistas, vascos... mentres o consumismo e a asimilación cultural parecen imparables como tendencias.

Aínda que pareza mentira, a idea de que os políticos son os únicos responsables de corrixir os "erros" do sistema nas organizacións foi consolidándose. Os partidos políticos negáronse a organizar, debater e dar protagonismo aos principios militantes. E as redes sociais e os medios de comunicación substituíron o contraste, as decisións colectivas e os espazos públicos. As nosas rúas e prazas perderon protagonismo e a actividade mínima maniféstase só en campañas electorais, nas que oradores en "spindoctor" proclaman os seus discursos prefabricados ante un público xa convencido. O único obxectivo desta actividade é aumentar a cota dos votantes, coma se este logro achegar máis á independencia, ao feminismo e ao socialismo. Neste sentido, a política converteuse nunha política de vídeo e a participación cidadá está máis preto da escenificación que da loita social. Non estamos a construír unha verdadeira alternativa de poder, conformámonos cunha simple rotación no poder.

O movemento popular ha perdido o papel que historicamente desempeñou, nin protagonista nin secundario. Nin moito menos, unha tarefa propia e autocentrada. Con todo, a nosa sociedade necesita máis que nunca as súas propostas integradas na realidade, necesita suxeitos sociais protagonistas para demostrar que a autodefensa é posible, necesita un diálogo social cos poderes para deixar claro que seguimos sendo un pobo con personalidade propia e capacidade de loita, si, ese trazo que aparece como un elemento do pasado no imaxinario de moitas persoas.

Si queremos facernos crer que vivimos no mellor mundo, que poderemos seguir crecendo sen límites, que o capitalismo nos respecta por ser "europeos" e que o País Vasco ha logrado sobrevivir na historia, a realidade é que, visto desde o punto de vista da precariedade e da resistencia á expropiación da nosa identidade, temos que saber quen somos e que queremos ser para seguir loitando.

Como recuperar o espazo e buscar o momento de envorcarnos e volver sentirnos como un pobo unido pola súa personalidade e os seus valores? Quizais necesitamos novos instrumentos que non substitúan aos existentes, que non busquen monopolizar o espazo e que non entren en competencia innecesaria. Quizá se necesiten novas ferramentas para dar vida aos espazos sociais baleiros, que realmente servirán para cambiar a realidade inerte que sufrimos como espectadores da política de vídeo.

Talvez os nosos obxectivos, como pobo, baséense nas verdadeiras prioridades dos seres humanos: poder vivir no noso país e coas nosas decisións, vivir dos nosos recursos, sen explotar outros territorios e respectando o noso, coa nosa lingua e cultura, con traballos e vivendas dignas, con escolas e coidados sanitarios públicos e humanizados, abertos ao resto de pobos e persoas do mundo que nos necesitan...

Pode ser unha lista de desexos, afastada da ficción das clases medias cun alto nivel de consumo: zonas residenciais cunha chea de turistas adiñeirados, terras sen cultivo e cidades segregadas para invisibilizar a pobreza molesta... Pero non podemos esperar á recuperación do espazo e ao momento de plantarnos xuntos, porque será o mellor legado que podemos deixar a quen nos perseguen o soño ancestral dun pobo libre e solidario que coida a súa contorna a ambos os dous lados dos Pireneos.

Mati Iturralde, Julen Larrinaga, Iker Mendibe e Joseba Alvarez