Para moitos vascos é o pan de cada día. Os obstáculos están aí, cerca ou máis lonxe de nós: no País Vasco Norte non poden facer os exames en eúscaro; o Goberno Vasco non cumpre a lei audiovisual; ou o Goberno de Navarra pon trabas para ofrecer o modelo D; por último, négao en Lerín.

O Observatorio dos Dereitos Lingüísticos foi creado en 2001 polo Consello para mediar entre a cidadanía e a empresa ou administración que vulnera os dereitos en cada caso. Desde entón dedícase a iso e recibe cada ano máis de 1.000 queixas. Ademais hai mensaxes de felicitación que se conseguiron reverter a situación.

Caso Barakaldo

Os euskaltzales de Barakaldo tampouco comezaron ben o ano. O Tribunal Superior de Xustiza do País Vasco ha resolto que o Concello non pode esixir o eúscaro ao persoal subcontratado para servizos públicos. O Consello de Euskalgintza denuncia que o actual decreto de normalización do eúscaro permite esixir o eúscaro nas cláusulas das subcontratas.

O xoves tivo lugar na Casa de Cultura Clara Campoamor de Barakaldo a directora do Observatorio, Agurne Gaubeka, quen explicou que “o obxectivo destas charlas é empoderar á cidadanía, dando a coñecer os dereitos lingüísticos”, mentres a audiencia estaba a chegar e colocándose. A xornada está organizada pola asociación de eúscaro Sasiburu e o grupo Barakaldo Euskaraz.

“Todos temos dereito a ser atendidos na nosa lingua, pero non hai que confundilo co amparo legal, algo que desgraciadamente está vixente nalgunhas zonas do País Vasco e que non sempre se cumpre”. Gaubeka insiste en que hai que saber distinguir que é o dereito do que di a lei. A declaración universal dos Dereitos Humanos recoñece que “ninguén será discriminado por razón da lingua”.

A lei ten a función de garantir o dereito, pero non o cumpre. O relator explica que “se nos recoñece o dereito pero pasivamente. Nós podemos facelo en eúscaro, pero non temos garantida a resposta en eúscaro, porque non hai lei que obrigue a iso”.

A lexislación das persoas consumidoras e usuarias da CAPV obriga á prestación do servizo en eúscaro á sanidade pública e á educación, entre outras moitas empresas do sector privado como as de comunicación, as de enerxía ou o transporte.

Está recollido na Lei, pero non impoñen ningunha sanción por vulneración dos perfís lingüísticos. O Goberno Vasco argumenta ao Observatorio que non queren “impor nada” e déixano en mans do voluntarismo. “Pero hase visto que iso non funciona e que a garantía da lei é necesaria. En Cataluña, por exemplo, a administración é moito máis exixente e o catalán ten unha presenza moito maior. Si quérese, é posible”, cree o membro do Observatorio.

Mitos metidos nos tribunais

Mentres a Administración mira para outro lado, os tribunais están a chegar os últimos fitos para os dereitos lingüísticos. Aínda que en Navarra xa eran habituais este tipo de sentenzas de marxinación do eúscaro, na CAV aumentaron na última tempada. “Os interesados déronse conta de que nos tribunais existe a posibilidade de rexeitar o eúscaro, e estase recorrendo a iso”.

Gaubeka expón que as sentenzas están baseadas en prexuízos que están arraigados na sociedade. “Os xulgados aproveitan estes mitos: sexan que o eúscaro é moi difícil, como no caso de Laudio, que non todas as linguas serven para todas as situacións, ou que a lingua é só unha ferramenta de comunicación, e que por iso hai que elixir a máis eficaz. Parecen impresións afastadas, pero escoitamos este tipo de opinións nas charlas que imos emitindo de pobo en pobo. Témolos máis interiorizados do que creemos e as sentenzas contra o eúscaro son reflexo de iso”.

Non faltou o debate do “bo médico ou médico vasco”. Para Valdegovía “non ten a perna nin a cabeza”. Non pode ser bo sendo vasco? E lembrou que o bo non será tan bo si non sabe atender na lingua que piden os cidadáns. “De feito, na lingua común adóitase illar de todo o demais, pero está na base doutros dereitos. Está a vulnerarse o dereito á saúde se o paciente que quere ser atendido en eúscaro ten que esperar dúas horas na sala. Ou o mesmo co dereito á seguridade, si nunha emerxencia non chámanche e enténdenche en eúscaro”.

Ante a última xogada dos xulgados, en Barakaldo teñen a sensación de que a resposta dos cidadáns foi máis alta. Produciuse unha manifestación multitudinaria tras coñecer a sentenza.

Tamén acudiron á conferencia e eles tamén tiveron algo que dicir: “Como en Barakaldo se escoita máis en castelán que noutras zonas, parece que os vascos e as vascas temos menos dereito a vivir en eúscaro. Nos municipios máis euskaldunes priorízanse os servizos en eúscaro, deixando para o final a Barakaldo e similares. Tratan a Barakaldo coma se fose Salamanca”.

Quizais nos falaron menos do suficiente, pero Gaubeka lembra que está a disposición dos cidadáns “365 días e 24 horas”. Desde a Casa de Cultura Clara Campoamor saímos máis vestidos de dereitos e de lexislación, así como da chapa da asociación Sasiburu: “O teu eúscaro é bonito!”.