En Portugal, todos os centros educativos ofrecen actividades extraescolares gratuítas de primeiro a cuarto de primaria. É consecuencia da lei educativa de 1986, aprobada cun amplo consenso político e social, e a clave foi que o fracaso escolar reduciuse do 50% ao 6% en vinte anos. Así o recolleu 3Cat. As actividades son sufragadas polo Goberno e son xestionadas e organizadas por concellos, centros escolares e empresas de lecer (o seu funcionamento varía segundo o municipio).

As actividades son opcionais, pero participan aproximadamente o 85% do alumnado do país. Como parte da educación, asegurar o acceso universal ás actividades extraescolares converteuse nunha forma de facer fronte a múltiples desequilibrios. En definitiva, complementan e enriquecen a educación formal, polo que moitos educadores denunciaron que non se garante a igualdade de oportunidades e que a exclusión dalgúns nenos e nenas destas redes é discriminatoria.

O protagonismo que tomaron os concellos portugueses desde fai uns quince anos é importante en todo isto: adquiriron diversas competencias educativas e desde entón os concellos participan directamente nas Actividades de Enriquecemento Curricular. A medida é tan exitosa que nalgúns casos, mesmo despois do cuarto curso de Educación Primaria, varios municipios decidiron manter a gratuidade das actividades extraescolares en quinto e sexto curso, sufragando a maior parte do custo económico das mesmas.

Exclusión, perda de redes

O desenvolvemento persoal, a autoestima, a xestión das emocións, a coeducación, a relación, o coidado mutuo, a profundización no aspecto lúdico, o fortalecemento do eúscaro nos espazos informais… son unha oportunidade única, como explicamos nesta reportaxe. As accións extraescolares favorecen as potencialidades, as habilidades e as motivacións propias, “e quedar fóra significa, quizais, limitar a túa capacidade e o teu talento”. En ocasións trátase de actividades relacionadas co ámbito académico, e a conclusión para os que quedan fóra é clara: mesmo quedan máis atrás na carreira académica.

Tamén supón a perda de redes: “Os nenos non van sós a xogar ao fútbol ou ao ballet, algo así que lles fai moito ben, pódense traballar moitos factores, e para moitos é fundamental sentirse parte dun equipo destas características; é máis, ás veces pode converterse na súa segunda familia, adquire unha gran centralidade nas súas vidas, non digamos na adolescencia”, subliñou a educadora rúa Amaia Bergara.