“O centro dos patios escolares ocúpano nenos fisicamente activos e fortes, a maioría chicos (representados en cor azul) e aos menos activos deixan o espazo para moverse nas periferias, sobre todo as nenas (representadas en vermello). Esta realidade é aínda máis evidente cando se deseñan espazos baseados no fútbol”. Así o di o estudo que mostrou a cooperativa de arquitectura Architectonicz. Nela pódese ver a utilización do espazo por parte dos nenos e nenas durante o recreo en función do xénero. Estes movementos foron observados polo profesorado.

Ninguén se sorprenderá co resultado, sabendo que tanto os roles de xénero como o deseño do espazo inflúen nesta realidade. Máis aló das regras establecidas polos adultos, os patios escolares son espazos de desprazamento e xogo autónomo, onde se reproducen moitos estereotipos e patróns sociais.

Por unha banda, as mozas non teñen costume de tomar o centro e, por outro, si hai un campo de fútbol no centro, condiciona totalmente a dinámica do patio. Na ikastola Kurutziaga de Durango, Haizea Egiarte falounos da transformación do espazo exterior do centro: “Que fixeron en Kurutziaga? Non podemos quitar o fútbol, pero polo menos ímolo a mover, ímolo a deixar no bordo (movendo o campo de fútbol), e os que queren saltar á corda non teñen por que facer un esqueleto, os que queren pintar non teñen por que estar á marxe, por que non polo no centro do patio? Que as mozas sintan que o patio é tamén seu e que poden xogar no centro do patio. Na sociedade, nas festas… as mulleres temos tendencia a estar en segundo plano, a ter protagonismo os homes, porque así foi desde pequeno, pero se desde a infancia as nenas aprenden que o centro é tamén o seu, que poden tomar centralidade, van ir tomando forza no futuro para dicir ‘eu estou aquí e estou en primeiro plano’.

Patíns en lugar de fútbol

Cambiar o espazo e, por exemplo, traer ao centro actividades distintas ao fútbol, é o que fai que as mozas gañen centralidade, e que os mozos se mesturen máis facilmente. En lugar de desprazar o campo de fútbol, cada vez son máis os centros que decidiron prohibir o fútbol en directo algúns días da semana: son días sen balón para superar o centrismo futbolístico e impulsar outros xogos, actividades e dinámicas. No marco deste experimento de Architectonicz, por exemplo, un profesor contou no seu colexio que non se pode xogar dous días á semana e que as resistencias e protestas foron grandes ao principio, pero sacan patíns, patinetes e similares nos outros tres días, e enseguida converteuse nunha iniciativa exitosa, con maior participación e máis equilibrada de nenos e nenas.

En definitiva, partindo da imposibilidade de que a todos os mozos gústelles o fútbol, por que van case todos ao fútbol? E por que tan poucas mozas? Como influír na dinámica do patio para que ninguén quede excluído? Que ofrecer para que os nenos e nenas xoguen xuntos e en igualdade?