Desde o punto de vista de todo o Estado español, estas eleccións do 26 de maio expuxéronse como a segunda volta das eleccións españolas de abril, a pesar de que as axendas foron locais (especialmente en territorios onde hai fortes movementos soberanistas ou independentistas que non son españois). No caso dos partidos a nivel nacional, foi comprensible, xa que o marco español beneficia a estes partidos.

Estas eleccións, á marxe das europeas, foron tanto municipais como autonómicas, neste caso en doce comunidades, incluída Navarra. Nunha lectura xeral, o Partido Socialista ha saído reforzado coa vitoria en numerosas comunidades, ligada á caída de Podemos e aos resultados positivos das eleccións de abril. Hai que lembrar que até hai pouco máis dun ano o PSOE estaba sumido nunha crise profunda, lonxe da esperanza de conseguir resultados como os do domingo. Pero esa lectura queda amargada polos resultados do Partido Popular. En xeral, o pp non sufriu un declive absoluto e conseguiu unha vitoria simbólica: Gobernar Madrid con outras forzas de dereita e de extrema dereita, tanto na capital como na comunidade, e que Cidadáns non a supere. Así mesmo, o espazo circundante de Podemos e EU sufriu un duro golpe en numerosas capitais, e en moitas ocasións o seu proxecto relacionouse coa división e acháquelos da esquerda eterna, lonxe dos desexos de hexemonía de Ernesto Laclete. Por tanto, o PSOE saíu reforzado deste maratón electoral de abril-maio en España, disposto a un ciclo bastante longo e sen eleccións.

Neste marco, nas eleccións municipais, todos os ollos volvéronse cara a Madrid e Barcelona. En xeral, a primeira cidade foi unha mostra do territorio español desde o punto de vista nacional. Alí expúxose unha batalla agónica, entre o centro-esquerda e a dereita dura, incluída a ecuación de Vox posfranquista. O Partido Popular pretendía frear o efecto Sánchez das eleccións de abril atrincheirándose simbólicamente na capital española, e pódese dicir que o conseguiu. Este resultado pon un matiz significativo ao logro do PSOE.

Desde o punto de vista de Euskal Herria, cobra especial relevancia suceder en Cataluña. Na última década, o núcleo da confrontación ligada á cuestión nacional e á soberanía desprazouse de Euskal Herria a Cataluña, e ultimamente reforzáronse os lazos entre o independentismo de ambos os países. A evolución do independentismo é un proceso longo que non se pode interpretar só en clave electoral. Pero, desde ese punto de vista, foi palpable a pugna entre as dúas ramas políticas principais do independentismo catalán. Até agora, na pugna entre Esquerra e Junts per Catalunya (espazo político post-Convergència), ERC non conseguiu imporse ao espazo de Junts, fóra das eleccións españolas de abril, que se celebran en Cataluña. Así, a pugna segue aberta tras as eleccións do domingo, xa que, aínda que a lista de Puigdemont impúxose facilmente a ERC nas eleccións europeas, Esquerra impúxose nas concellarías en Cataluña. Por tanto, a pugna entre as dúas propostas do independentismo seguirá adiante.

Este enfrontamento tivo unha forma moi especial na capital catalá, que se viu sorprendida polo resultado. Mentres que nas pasadas eleccións foi o espazo converxente co experimento municipalista dos M15 (liderado pola activista Ada Colau), esta vez só aguantou a segunda, esta vez como alcaldesa máis que como activista. E enfronte, co temón da capital do independentismo, houbo un amplo espazo de esquerdas republicana dirixido por Esquerra. Foi significativo, neste sentido, que na lista de Esquerra unísense tanto as directrices de Ernest Maragall que vén do PSC como as liñas soberanistas transformadoras que veñen de Catalunya en Comú coa Elisenda Alamany na cidade. O domingo, Ernest Maragall impúxose a Colau na primeira xornada, aínda que empatou en concelleiras. Se Esquerra consegue a alcaldía, o independentismo conseguiría unha nova vitoria simbólica nesta liña, na que un referente internacional como o Barcelona se sumaría á súa.

Pero, fóra de Cataluña, os resultados electorais mostran un panorama diferente que fai catro ou cinco anos. Naquela ocasión non se percibe a crise do réxime do 78, que se falaba nalgúns sectores. Lembrade que tamén se falaba de pasocalización, en referencia ao claro sorpasso sufrido polo partido socialdemócrata grego PASOK desde o lado de Syriza. Pois ben, nesta ocasión, os denominados “concellos do cambio” saíron prexudicados do proceso electoral (con excepcións como Cádiz ou Valencia) e, en xeral, o sistema bipartidista aparece reforzado desde as urnas o 26 de maio. As posibilidades de cambio político e democratización fortalécense na periferia do Estado español, especialmente en Cataluña, pero tamén en Hego Euskal Herria e, en menor medida, noutros territorios. Quen queira facer fronte ao réxime deberá, por tanto, abordar tamén a cuestión nacional.

Profesor de Sociología da UPV/EHU