Garbiñe Elizegi considerou moi interesante e enriquecedora a reunión de Nova Zelandia. Era a primeira vez que participaba no congreso. Celébrase cada dous anos e a próxima será en Vancouver (Canadá) en 2026. As enfermeiras organizan a reunión e sobre todo as enfermeiras fan as charlas. Son enfermeiras dos pobos de orixe que traballan e reivindican o concepto de seguridade cultural.

Maorie achega: seguridade cultural no sistema sanitario Neste
concepto é necesario mirar o contexto histórico á hora de falar da opresión lingüística e cultural e pór encima da mesa que os pobos de orixe viven a opresión. Os sistemas sanitarios locais deben ter en conta este contexto á hora de atender ao paciente indíxena ou ao paciente de orixe. Existen outros conceptos que traballan as diferenzas culturais entre os traballadores sanitarios e os pacientes, pero os países de orixe non os consideraron útiles. Así, os mestres desenvolveron o concepto de seguridade cultural. Elizegi explicou que non se pode deixar en mans dos profesionais sanitarios individuais a responsabilidade de xestionar esas desigualdades, en referencia á opresión estrutural, que ten razóns históricas, “e todos os traballadores temos que entendelo”. As institucións públicas son as encargadas de proporcionar ao paciente unha atención que garanta a equidad e, en concreto, a do sistema sanitario: “O sistema obriga aos traballadores a participar nesta reflexión para que teñan en conta as necesidades do paciente e da comunidade”. O concepto desenvolvido por Maorie utilízase principalmente para investigar a realidade dos pobos de orixe, pero tamén se utiliza nos que non son orixinarios pero que son minoritarios étnicos. Por exemplo, este concepto utilizouse para analizar a situación das mulleres xitanas en Andalucía.

Moi por detrás de Euskal Herria,
no congreso de Nova Zelandia presentáronse sobre todo experiencias e investigacións de Nova Zelandia, Estados Unidos e Canadá. En opinión de Elizegi, en Euskal Herria "estamos verdes" en materia de seguridade cultural. Di que nos países que mencionamos xa se tratou máis o tema e que están máis organizados. Subliñou que non é casualidade que nalgúns países haxa enfermeiras que se dediquen a esas tarefas e noutro non. Cre que inflúe o poder ou a falta de poder das enfermeiras no sistema sanitario, é dicir, que en Canadá, Estados Unidos ou Nova Zelandia as enfermeiras están máis altas na escala de poder que en Euskal Herria ou en Cataluña (Elizegi ten coñecementos das dúas últimas). Indica que, como consecuencia diso, a enfermeira desempeña diferentes roles aquí e alá.

Os efectos da opresión
lingüística e cultural poden aparecer de moitas maneiras no sistema sanitario. Por exemplo, todo o coñecemento que os pobos de orixe traballaron ao redor da saúde e o coidado sufriu un dano significativo. Elizegi di que o coñecemento está “durmido” pola represión histórica e que hai que revivilo. Interrompeuse a transmisión das prácticas de coidados e curas que en moitas ocasións estiveron en mans das mulleres, así como o seu coñecemento sobre a menopausa e o parto. Elizegi lembrou ás plantas medicinais e aos modos de curación colectiva e cultural que se deron en Euskadi. O concepto de seguridade cultural permite integrar todo ese coñecemento desprezado na sanidade e a enfermaría. Trasladar este coñecemento á primeira liña non significa abandonar a práctica sanitaria e médica actual, senón ter en conta ambos os enfoques. Chámano mirar por ambos os ollos (two eyed seeing).

Elizegi subliñou que moitos pobos de orixe, salvo o noso, mantiveron moito mellor eses coñecementos, e que o idioma é o elemento máis firme no noso: “No noso país a lingua está máis forte, pero o noso pensamento está moito máis colonizado no que se refire a outras curas e prácticas. Temos máis normalizados os remedios occidentais. Cando facemos a lectura do pobo, moitas veces relacionámolo só coa lingua, que é o eixo principal da nosa cultura. Por exemplo, moitos temos claro que temos que ser atendidos en eúscaro. Con todo, noutros ámbitos fíxosenos un dano tremendo, e está nos nosos corpos. Desprezouse e nós cremos que o modo de vida e o vínculo coa terra que non se corresponde coa cultura hexemónica”.

A necesidade de abordar o tema nun futuro non
moi afastado é algo que se tratou no congreso: hai que buscar unha solución entre as comunidades, sen esperar ao sistema que foi e é opresor. Elizegi cre que a rede de pobos de orixe é útil para iso, pero di que a situación en Euskal Herria é difícil: “Todo está por facer. Hai enfermeiras que comparten esa visión, pero deberiamos traballar en rede e non imos recibir axuda institucional. Estamos moi verdes. No campo da lingua hai movemento, fíxose un traballo; en cambio, coñécese o concepto de seguridade cultural, pero non se utiliza”. Elizegi non perdeu

ningunha esperanza, a pesar de que debuxou o camiño dunha maneira accidentada. Reivindicou que a forma de reflexionar e actuar que expón está a facerse noutros lugares (no congreso puidéronse escoitar exemplos deste tipo) e considerou que a súa formulación é válido para os vascos: “Porque moitas veces facemos as nosas formulacións sobre a sanidade coma se fósemos maioría e non estamos no poder, somos unha minoría. Iso hai que subliñalo, non para caer na victimización, senón porque de non ser así ninguén o fará, temos a responsabilidade, porque se non imos desaparecer como pobo”.

A soberanía dos datos e o coloquio da cociña resúmenos os temas que trataron Elizegi no congreso de
tres días:

-Soberanía de datos: A colonización dos datos foi clave no proceso de colonización dos pobos de orixe. En Sanidade, e na nosa contorna, non se fan estudos para analizar a situación dos vascos. O marco pode ser España ou Navarra, pero as variantes da etnia non se investigan como tal. No caso de Ipar Euskal Herria, o reto aínda é maior, xa que todos os datos están centralizados en París.

-Metodoloxías de investigación: As metodoloxías tradicionais non serven para analizar as situacións dos pobos de orixe. A forma ou metodoloxía da investigación hexemónica a miúdo analiza ao individuo, sen pór o foco na comunidade, sen analizar como inflúe a linguaxe, a cultura, etc. da comunidade.

- Metodoloxía indíxena: No Congreso algúns explicaron que utilizaron este tipo de métodos. Dan moita importancia ao relato oral. As formas de recompilar información para a investigación son máis abertas, adáptanse aos costumes das comunidades membro. Por exemplo, na cociña utilízase o contido das conversacións que se mantiveron durante o cociñado.

-A cultura como remedio: Subliñaron a importancia de manter e revivir a lingua e a cultura para a saúde dunha comunidade.

-Integrado nos estudos de enfermaría: En Canadá, por exemplo, no currículo dos estudos de enfermaría aprenden o concepto de seguridade cultural. A soberanía alimentaria e a saúde da terra son materias. Noutros países tamén se aprende o concepto de seguridade cultural en enfermaría en Laponia (idioma local Sápmi) e en Nova Zelandia (idioma local Aotearoa).

Resumo en inglés da tese presentada por Garbiñe Elizegi no congreso.