Durante as últimas semanas varios responsables sociais e políticos da causa están a ser xulgados polos tribunais da Audiencia Nacional. Que reaccións está a xurdir na sociedade?

Está a realizar un seguimento exhaustivo. É moi habitual ver a xente con auricular no oído e seguindo en directo o xuízo, mentres realiza tarefas cotiás. Con proximidade, con responsabilidade, mesmo cun punto de frustración. E á espera do resultado, tanto polos presos como polas consecuencias sociais e políticas que poida ter.

Tedes a sensación de que estades a gañar a batalla do relato?

Sempre lembro as palabras de Marta Rovira antes de partir ao exilio: “Non podo tolerar sentirme encerrado no meu pobo e entre as miñas palabras”. Non estaba fisicamente prisioneiro, pero non podía expresar o que quería dicir porque sentía ameazado. Iso é o que estamos a ver. Estamos nunha situación na que os dereitos civís e políticos están suspendidos, todo o que se diga debe entenderse dentro dese marco.

Estades a sufrir unha represión extensiva e intensiva, descoñecida en Cataluña nas últimas décadas.

No colector específico para o País Vasco “Todo é ETA” cabía todo; no que nos construíron para Cataluña, calquera cousa pode ser a rebelión ou a sedición. Se o poder xudicial interpreta que unha posición quere revolucionar as estruturas de Estado, ou transformar o marco autonómico, pode ser un motivo para acusar de sedición ou rebelión. Esta estrutura mental vaise consolidando aos poucos, aínda que tamén está moi presente a resistencia. Ás veces ten un reflexo máis público, ás veces é máis clandestino, ou ocorre a nivel de barrio ou de pobo fóra dos medios de comunicación.

Unha das variables que fixo posible o suceso de outubro foi a unión entre os principais axentes políticos e sociais. Parece un día roto.

A análise dun sector do independentismo é que non hai forza suficiente para dar un paso e mirar cara a cara ao Estado. Sería o momento de alianzas a nivel estatal, con Podemos e algúns sectores do PSOE, á vez que se desenvolven as enerxías para un novo paso. Nos últimos meses foi especialmente a visión de ERC. A medida que avanza o xuízo refórzase a opción dunha sentenza dura, e esa posición perde o seu sentido. Os resultados das eleccións estatais van ter un gran peso no Estado español. Terán as forzas políticas catalás capacidade de influencia? Poderán os partidos da dereita e da extrema dereita formar goberno? O PSOE vai quedar sometido ao voto de Cidadáns? A posibilidade dunha nova 155 está aí, e é unha convicción xeneralizada que si se chega a ela sería máis profunda que a anterior e máis longa no tempo. Aceptaríao a sociedade catalá? Observo moitas incertezas na xestión e viabilidade deste escenario.

A Unión foi un proceso de abaixo a arriba, nun alto nivel que se traduciu na actitude dos cidadáns. Hai músculos sociais?

Hai forza. As convocatorias do último ano congregaron por centos de miles de persoas na capital biscaíña. Iso demostra que a mobilización está viva, que está forte. Non descarta que a fatiga, a desorientación e a frustración tamén se van acumulando. Non estamos na situación de outono de 2017, onde todo parecía posible, todo a través da mobilización e a iniciativa política, por encima da represión do Estado. O que se imaxinaba posible, agora vese moito máis complexo. Sentimos as consecuencias da represión na nosa pel, aprendemos que non é gratis, que hai consecuencias.

Miremos á esquerda. Moitas persoas e movementos que non se consideraban independentistas defenderon o referendo e o proceso independentista. Recoñecíanlle outras potencialidades transformadoras. Que posicións hai actualmente?

Paréceme que non só se mantén, senón que se abre. O espazo de Podemos e Comune está a dispersarse e fragmentando, xa que algúns sectores deste mundo están a sumarse ao espazo independentista. Por pura convicción democrática: a medida que a represión se estabiliza, canto máis se negue o dereito a decidir e o referendo pactado, máis débil é a posición do espazo dos Comunas. A falta de argumentos sólidos e posicións claras, cada vez máis xente dese mundo móvese cara aos espazos da CUP ou ERC. Así o indican as enquisas. As posicións a favor do independentismo van en aumento, aínda que sexa de forma gradual.

A esquerda independentista fixo un gran esforzo para vincular o proceso a unha transformación social máis xeral, para vincular a soberanía política popular con outras soberanías: económica, persoal, ecolóxica…

Iso está absolutamente en marcha. Un sector da poboación catalá está a vincular o modelo económico neoliberal hexemónico ao Estado español e á represión. Moitos fixeron unha transformación que dificilmente creriamos na cosmovisión do mundo. Tan importante, que a resposta á frustración da imposibilidade de executar o mandato político do 1 de Outubro na República, levárona á loita diaria: Deixando a Endesa e inscribíndose en Som Energia; sacar diñeiro de Caixa ou BBVA e polo na banca ética… Esas pequenas transformacións cotiás teñen cada vez máis visibilidade. A loita pola transformación social está estreitamente ligada á independencia e ao marco político.

Agora diriximos a nosa mirada cara á dereita independentista.

Eu defendo unha tese: o mundo do independentismo de dereitas é o que experimentou unha transformación máis profunda neste proceso; é o que máis fragmentaciones, reestruturacións e innovacións ideolóxicas sufriu. A medida que o proceso profunda na independencia e a transformación social, algúns membros desta dereita clásica burguesa foron desaparecendo da dirección política deste espazo: Duran i Lleida, Felip Puig… son persoas de Converxencia que se achegaron ao Partido Socialista, a Cidadáns ou ao PP. Isto é moi importante, xa que ás veces as análises baséanse en realidades de hai dez anos. Este espazo político ha vivido unha convulsión total.

No entanto, a nivel interno seguen existindo diferentes sensibilidades. A acción política dos que están en Bruxelas e no exilio cada día ten máis influencia en Cataluña. Coas listas electorais constatouse que o sector de Puigdemont e Torra impúxose aos altos e medios responsables do PDeCAT. Iso significa que o espazo de PDeCAT ou Crida volveuse máis de esquerdas? Non me atrevo a dicir iso, pero creo que a represión aumentou as actitudes desobedientes e reduciu aos pactistas. Moitos das pontes económicas e políticos que había co Estado rompéronse.

Nunha situación tan complicada non é fácil conciliar a mirada curta coa longa.

Estamos como atrapados no día a día: xuízos, eleccións, represión. Isto dificulta mirar a longo prazo a algúns actores, pero é coherente coa súa actitude, porque non queren renunciar ao momento fundador do referendo. Renunciar a ese marco é perigoso. Isto pode ser o fortalecemento de sectores máis posibilistas que non queren grandes cambios e replanteamientos no status quo económico e social. A defensa da tese de longo prazo tamén pode estar detrás da vontade de non cambiar nada, iso está nalgúns sectores do PdeCAT. Eu creo que a frustración que suporía volver atrás sería maior que a que xera o actual marco de represión.

Levas moitos anos no xornalismo. Como se transformou o mapa comunicativo de Cataluña?

É un cambio xeneralizado nas formas de consumo da comunicación: da prensa escrita á dixital. O número de persoas que seguen a actualidade minuto a minuto desde o móbil é moi alto. Isto expón novos retos para o xornalismo: se esta información case inmediata ten calidade e é transformadora ou non; se contribúe á reflexión; se necesitamos contidos elaborados e descansados, ofrecendo momentos de lectura de mellor calidade. A información en papel converteuse nun fetiche, limitado aos momentos de “póñome a ler”. Pero a lectura en papel ten máis impacto e transformación no lector.

Son bos tempos para proxectos comunicativos alternativos?

Isto vémolo tanto no noso proxecto como na evolución doutros. Como van subindo as subscricións, como está a cambiar a cultura comunicativa: entendendo que se un non paga pola información pagarán outros, e que os que teñen moito diñeiro favorecerán que a información sexa favorable aos seus intereses. Por iso estase estendendo a comunidade de lectores que mantén o proxecto a través da subscrición.

Foron acusados de informar a dous xornalistas, un de Ala Bedi e outro de Argia. Non son casos illados. Que saúde ten a liberdade de información nos Países Cataláns?

Recentemente presentáronse en rolda de prensa os informes elaborados polo Grup de Periodistes Ramón Barnils e o centro de dereitos humanos Iridia. O informe analiza a evolución dos ataques contra as liberdades de expresión e información en Euskadi e Navarra. Decenas de ataques nos dous anos pon de manifesto que estamos nun momento complexo de información e comunicación. Hai persoas que non queren que se lles informe sobre certos temas e acontecementos, e a presión é cada vez maior. Ás veces ocorre dentro dos medios de comunicación, as direccións diríxense ao xornalista. Noutras ocasións, directamente contra os medios de comunicación, da man de policías, xuíces ou grupos determinados. Naquela rolda de prensa explicouse o caso dun xornalista, que foi detido. Pídeselle catro anos de cárcere por unha presunta lesión dun policía antidisturbios que supostamente estaba a informar do desaloxo dun edificio no que se atopaba. É un exemplo de práctica policial xeneralizada. Ir acreditado é motivo de agresión para algúns policías. Son xornalistas que levan chaqueta e brazalete, precisamente cando se trata dunha acreditación acordada entre as asociacións profesionais de xornalistas e o Departamento de Interior do Goberno de España. Non é un erro do sistema: trátase dunha acción coordinado entre múltiples poderes que buscan silenciar a quen documentan os feitos.

Hai resposta desde o sector?

Existe unha resposta moi contundente e ordenada entre xornalistas e fotoperiodistas, salvo excepcións. A defensa da profesión e a non aceptación destas medidas están moi estendidas. Cada vez que un xornalista sofre a agresión actívase unha gran solidariedade, tanto desde o mundo do xornalismo como desde a sociedade en xeral. É un apoio moi consciente.

Por que son necesarios proxectos comunicativos cidadáns e alternativos como Ala Bedi, ARGIA ou A Directa?

Son necesarias porque non son alternativas. Neste momento da historia xornalística, son os medios de comunicación que denominamos alternativos os que actúan en función dos valores orixinais da profesión: contraste, rigor… Non digo que todo o fagan, pero si moitos. Con todo, algúns medios de comunicación de longa traxectoria, que din responder o xornalismo, non respectan o código ético e deontolóxico do oficio.