Mari Carmen Pineda Heras, Pako Rama Meiriño e Rafael Martínez Rodríguez “Txikerra” son membros da Casa de Vales Maiores de Roma (Getxo). A Casa dos Maiores foi construída en 1935 por unha asociación relixiosa, pero posteriormente, debido á presión do pobo, foi adquirida polo Concello (50% pola Deputación Foral de Bizkaia). Pero en 2018 o Concello convidou aos seus traballadores a acudir á Casa de Cultura RKE Romo, anunciando os pasos que viñan a continuación: o peche e a derriba do edificio. O concello contaba con outros plans para o edificio: primeiro dixo que ía construír vivendas de protección oficial, e agora un centro de convivencia intergeneracional, unha residencia para maiores dependentes de 2º e 3º grao e corenta apartamentos para menores de 35 anos.

Até o ano 2013 o Concello comprometeuse a repor o edificio e a que durante a obra trasladásense á nova casa de cultura para a súa posterior devolución. Pero ao longo destes anos modificáronse os plans e os membros da Casa dos Maiores viviron unha carreira de obstáculos: realizáronse recollidas de firmas (por exemplo, en 2016 tiveron que facer unha recollida de firmas na rúa para pedir que os socios decidan o futuro do edificio, porque nese momento a xunta da Casa dos Maiores non lles permitiu facelo dentro), manifestacións, conferencias, informes, reunións… A maioría dos que participan diariamente na xestión e nas actividades da Casa de Maiores manifesta que a decisión de desaloxar e derrubar o edificio non ten en conta as necesidades dos veciños maiores, e que o único que eles queren é seguir reunindo para poder facer o que lles gusta e decidir onde queren estar e como queren vivir.

Ameazan con ser expulsados do edificio o 24 de xuño, aínda que o pasado 8 de maio realizouse unha consulta popular no barrio e o 98% das 1.500 persoas votou en contra da derriba. Ademais, hai uns meses presentáronse 4.000 firmas a favor do mantemento do edificio. Non é a primeira vez que recibiron ameazas, en maio de 2018 pecharon vinte días e conseguiron manter o espazo aberto. Desde entón, a Casa dos Maiores segue funcionando grazas aos voluntarios que traballan nela e aos socios que cada día habitan este espazo.

Paco, Mari Carmen e Rafa, vostedes forman parte do día a día da Casa dos Maiores e insisten na importancia de chamar así, “A Casa dos Maiores”, a súa casa. Que é o que fai esta casa?

Rama de Pako: Creo que o que converte este lugar na nosa casa son as persoas. Como todos son voluntarios e veñen porque queren, dáse certa proximidade entre a xente. A xente vén aquí porque atopan persoas como elas, senten queridas, aceptadas como persoas, non só como un número ou como unha persoa maior.

Rafa Martín: Por exemplo, había dous homes que sentaban á entrada e estaban aí todo o día mirando á xente. Falaban si alguén sentaba ao seu lado, pero aí estaban, simplemente, cómodos, na súa casa.

Rama: Un deles traíao o fillo pola mañá e á hora de pechalo viña buscalo. Quería quedar aquí até o último momento.

Mari Carmen Pineda: Na Casa dos Maiores estamos con xente, tomamos un café e facémonos favores uns a outros. A miña nai veu aquí, os meus fillos viñan á gardaría e agora veño eu. Cando viña a miña nai, ao saír de traballo polas noites viña buscala e estaba un intre. Os domingos tamén viña xogar ás cartas. Cando traballaba viña menos, pero cando me xubilei volvín de novo, non me gusta estar todo o día en casa, gústame vir aquí e falar coa xente.

Martín: Cando abriron a RKE, desde o Concello chamaron a moita xente dicindo que a Casa dos Maiores estaba pechada. Cando alguén chamaba aquí a chamada estaba desviada ao concello e chamábanlles o mesmo. Fixeron unha campaña de boicot: introduciron o papel de atascar os baños, a xente que pechaba o pestillo da porta estaba pechada para pensar desde fóra… Moitas veces os xefes manipúlanse desde as institucións, pero cando levantan a voz e din “isto é o que quero”, dicir que non si non vén co que o poder quere. O PSE fixo unha campaña contra a derriba, pero agora reuníronse co PNV e están a favor, como pode ser iso? Como pode ter lexitimidade isto?

Pineda: Moitas persoas maiores quedáronse en casa e despois da pandemia, moito peor. Moita xente non vai ao RKE porque non teñen sitio para estar nesa terceira planta. Eu creo que cando fundaron a RKE non se acordaron de nós. Métennos nela como as ovellas, van os que caben e os que poden chegar, e o resto quedan nas súas casas. O que eu quero defender é que a Casa dos Maiores, que a xente poida seguir vindo aquí, e si podemos ter un centro de día ao noso lado, moito mellor, porque isto non é un centro de día, son conceptos diferentes a Casa dos Maiores e o Centro de Día.

Por que credes que é importante que as persoas maiores sintan que isto é a súa casa?

Martín: Hai unha cousa moi importante. A medida que cumprimos os anos perdemos familiares e amigos. A soidade non desexada non é unha bobada, é unha cousa moi seria, que a xente vinga aquí e que teñan un grupo é fundamental.

Pineda: Eu só estiven uns meses na pandemia en casa. Os rapaces axudáronme moito traendo o que necesitaba a casa, facía videollamadas cos meus fillos porque viven fóra, pero se non adoitaba estar só. Quería vir aquí para estar coa xente de aquí. Despois da pandemia necesitamos espazos amplos e abertos, ventilacións axeitadas, para o que a RKE non é axeitada.

Martín: O porteiro para abrir as xanelas da RKE debe abrilas cun cartón, as portas de acceso son iguais e os espazos son moi reducidos. Ademais, o Concello organizouno seguindo a lóxica dos servizos: si organizan unha actividade para 30 persoas e 60 inscríbense, a metade quedará fóra e non pasará nada. Nós tentamos garantir un lugar para todas as persoas. Ademais, a través de charlas e cursos tratamos temas de interese para os maiores: a soidade non desexada, as sexualidades dos maiores, a fraternidad, os malos tratos que sofren os maiores, as residencias de anciáns, etc., para reflexionar e ser críticos.

E por que cren vostedes que quere que o concello derrube a Casa dos Maiores e que vostedes vaian á RKE?

Rama: O PNV leva anos tentando derrubar este edificio con diferentes proxectos. O seu obxectivo é encher Getxo de grandes edificios, símbolo da modernidade. Non se avergoñan, eliminan gran parte da historia e da memoria, pero dálles igual.

Martín: Propoñen cousas diferentes, e o único que teñen en común é derrubar o edificio e construír un novo, porque o que dá diñeiro é iso. Cada vez que se realiza un traballo destas características, o partido obtén “supostamente” diñeiro, e creo que aquí é fundamental. Lembremos a Maragall en 2005 no parlamento catalán.

Pineda: Agora será a deputación a que xestione o espazo. Lembrarase o municipio? A esta sede acudirán persoas de toda Bizkaia, non é un proxecto para a xente de Getxo.

Martín: Derrubaron as escolas de Santa Eugenia, tentaron dúas veces derrubar as Casas Baratas, a pesar de ser un patrimonio histórico que reflicte a evolución do barrio, sobre todo da xente do pobo. Non teñen sensibilidade para iso. Os arquitectos que gañaron o proxecto para a confirmación da Deputación dicían en 2014 en Deia que a derriba do que vale non ten sentido. En 2015 presentamos un proxecto elaborado polo Colexio Oficial de Arquitectos Vasco-Navarro, no que se dicía que as Casas Baratas, a Casa de Maiores, o Euskaltegi e a Igrexa son un núcleo urbano do barrio e que habería que repolas antes que derrubalas, xa que a súa estrutura está en bo estado e son patrimonio do pobo. Os municipais saberán a teoría, pero logo non a aplican na práctica.

Pineda: Eu tamén creo que é unha especulación. Nós enviámoslles a proposta de construír esta sede no edificio Getxo II e din que non a recolleron.

Martín: A min tamén me dixeron que non lles chegou o informe do Colexio de Arquitectos. Eu mesmo presenteino no departamento de urbanismo, aos concelleiros, e cando foi a revisión da PGOU.

Como é a Casa dos Maiores por dentro? Que accións tedes e como se organiza o espazo?

Rama: Hai espazos de libre acceso: ximnasio, patio, sala de televisión, sala de lectura. A gran sala de abaixo é versátil, organízanse diferentes actividades: ximnasia, taichi, teatro, bingo, cine, é dicir, cousas que requiren un gran espazo. Nestas horas non se poderán incluír máis persoas. A xente organízase en espazos, móvese como en casa, si non hai actividade pode estar en calquera sitio.

Martín: As actividades domésticas dos maiores son organizadas pola Xunta Directiva, tendo en conta as propostas dos socios. É moi importante para os maiores que sexan eles quen decidan a acción que van realizar, o que lles fai sentirse importantes, parte dun grupo activo e non só números buxán. Desde as institucións ofrécesenos ás maiores actividades de forma impersoal, non nos deixan deseñar e organizarnos, cren que nos teñen que dar todo feito e non sentimos valorados.

E como se pode facer iso na RKE? Vedes que todo isto é posible no novo edificio?

Martín: Servizos como a paindegia de pelo, podólogo e fisioterapia están agora na RKE. Propuxéronlles traballar en 2018, aínda que tivesen un contrato connosco até decembro. A continuación dixéronnos que non se podían duplicar os servizos para que non contratásemos a ningún outro profesional, e deixáronnos sen posibilidade de ofrecelo. Moitos xefes din que a RKE é un espazo frío, como un edificio cheo de oficinas, e que non ten a esencia da nosa.

Rama: A última clase de ximnasia que se fai aquí ao día é para xente con mobilidade reducida, algúns veñen en cadeira de rodas, outros con axuda… Para chegar á RKE teñen que coller o ascensor e si algún día non funciona non poderán entrar. Insístennos e publican en medios que cerca do 30% da poboación de Getxo ten máis de 60 anos, pero estas persoas reducen os espazos de acción. Na Casa de Maiores hai espazos para actividades e logo podes ir ás aulas comúns, onde ti decides que facer. Para min o máis importante neste edificio é o sentimento de pertenza, isto é a nosa casa.

O Concello quere impulsar as relacións intergeneracionales deste novo proxecto. Durante un tempo os mozos do gaztetxe permaneceron no edificio contiguo e foron desaloxados. Que relación tiñan con eles?

Martín: Cando tivemos aos mozos do Gaztetxe, xuntabámonos moitas veces. Viñan aquí, ao patio, ao bar, participaban en conferencias, no baile dos entroidos, estaban na sala de lectura. A convivencia era moi agradable, eran os nosos compañeiros. No peche de 2018 estiveron connosco, tocaban a guitarra, cantaban, preparáronnos o marmitako e preparáronnos outra comidas…

Rama: Durou pouco porque foron derrubados e acabou a relación entre xeracións. Pero aquí esa relación pódese dar todos os días, porque temos isto aberto. Nós somos os que xestionamos o espazo e cremos que este lugar debe ser para o uso da xente de Roma. A Asemblea de Mulleres de Itzubaltzeta celebrou aquí as xornadas feministas, e este ano a comida das mulleres de Roma celebrouse aquí. Romo Cantárico, eclesiástico…. Pero o obxectivo do concello é facer a relación intergeneracional seguindo os modelos europeos, e iso é o que venderon en Europa e por iso déronlles a cantidade que lles deron. Nós, con todo, non vemos con claridade a relación que se vai a establecer entre os maiores dependentes de 2º e 3º grao e os mozos menores de 35 anos.

E que pistas deixouvos este lugar nos corpos? Que sentides cando entrades aquí?

Rama: Todas as habitacións teñen as súas peculiaridades, os seus cheiros, os seus sons. Aquí os sons son as voces das persoas. Eu agora vin de Bilbao e escoitei a Simón e a Lanza, dous auxiliares que están aquí todos os días, discutindo no bar. Relaciono estas voces con este espazo e escoitarlles faime sentirme feliz. Estas cousas son o que me dá este lugar, as persoas e as súas voces.

Pineda: Sacas ao patio e respiras aire limpo, ouves paxaros e ás veces mesmo gaivotas. Veñen aquí a visitarnos e márchanse [rin]. Son sensacións.

Martín: A min e a moitas outras persoas este lugar prodúcenos unha sensación de paz, estamos no noso ambiente, coa nosa xente somos as camaras, os amigos.

Falando de voces, dixéronme antes que crearon aquí un coro. Formades parte de Pako e Mari Carmen, e ademais cantades a canción escrita por Mari Carmen, en honra a este lugar.

Pineda: Si, é un canto que me fai sentir feliz. Escribín en Pandemia. Fun ao meu pobo e non podía volver porque pecharon os límites. O 1 de outubro é o día das persoas maiores e como o celebrarían aquí pensei: que podo facer para dar visibilidade á Casa de Maiores? Escribín catro liñas, canteinas eu só en casa e envieinas ao profesor. Despois, todos cantaron. Púñame moi contenta, moi feliz, porque reflectín o que eu sentía e agora cantámolo todos. Eu así protesto, porque noutras formas non podo.

Rama: “Somos o coro do Val Maior / o maiores pero ilusionados / cantar e alegrarvos / noso lema e orgullo / dinnos que nos marchemos / pero seguimos aquí / a nosa idade fainos sentir / manténdonos firmemente”.

Queren derrubar o lugar, pero dentro do lugar, como digo, hai voces, memoria… Que lle traería ao barrio de Romo derrubar?

Martín: Eu cre que lle causará tristeza, sensación amarga, perda dun lugar con moitos recordos, recordos persoais, recordos de compañeiros e amigos…

Rama: Eu teño puntos de vista opostos. Hai xente que está ao noso favor, pero hai moita xente que pasa. Non creo que isto só ocorra coa Casa dos Maiores, creo que está bastante arraigada na sociedade unha certa actitude conformista. Sabemos que iso está na sociedade, pero nós imos loitar por este lugar.

Está a ocorrer iso tamén dentro deste espazo?

Rama: Na asociación haberá xente á que non lle importa derrubar, e iso é o que aceptamos. Algúns quererán negociar co concello, pero a maioría estamos en contra.

Pineda: Hai xente que non importa, que estará aquí mentres esteamos aquí, e logo que vaia alí. Ao principio dirán catro cousas, pero daquela as cousas esquecer.

Rama: O problema das loitas moitas veces é iso, que a xente se adapta ás cousas e vaise esquecendo.

De luns a venres, de 12:00 a 12:30, circulades en círculo pola Praza de Xadrez, en silencio. Por que decidiron manifestarse desa maneira? Que vos di a xente?

Martín: Ao principio pensabamos que cada día saían catro persoas diferentes disfrazadas, pero a algúns lles daba vergoña. Entón decidimos pornos o chaleco amarelo e pór música para chamar a atención aos que pasan por aí. A media hora destes últimos días “Non á demolición! Ao centro de día si!” gritamos. Nós non estamos en contra de que a xente vaia á RKE, cada persoa é libre para ir onde senta cómoda, o único que pedimos é o mesmo trato, que nos deixen seguir aquí.

Pineda: O que nós pedimos é que deixen isto e fagan un centro de día no edificio contiguo para poder estar xuntos. Poden utilizar a parte superior para o que necesitan, pero queremos manter o noso espazo.

Rama: Así empezamos a mobilizarse, pero logo veu máis xente e agora estamos entre 25 e 30 persoas todos os días, levamos ano e medio. O obxectivo é visibilizar a nosa loita na praza de Xadrez, o lugar máis frecuentado todos os días. Esta forma de protestar elixímola inspirándose nas mulleres da Praza de Maio, en Arxentina, que ao principio tamén levabamos panos.

O 24 de xuño tedes a ameaza de que che boten do espazo. Que van facer eses días? Que resposta recibistes no barrio?

Martín: Eu estou a notar vibracións moi positivas. Ouvín que ante a derriba hai diferentes grupos organizados no barrio, os mozos e a Plataforma Contra a Derriba empezaron a facer cousas xuntos. Haberá xogos, música, comida, e sobre todo haberá xente que se opón á derriba, afinidade. O día 22 ás 20.00 a Plataforma contra o Desmantelamento convocou unha manifestación para defender entre todos a nosa casa.

Que camiños vedes para que, en caso de derriba da Casa dos Maiores, as persoas maiores sigan atopándose, gozando, desexando, soñando, sostendo, rindo… vivindo?

Martín: Eu véxoo moi difícil, e precisamente por iso mantemos este lugar, porque é un luxo para as persoas maiores, non só para nós, senón para os que virán. No barrio non é posible conseguir outro espazo destas características.

Rama: É moi difícil. Moitos dos que estamos no Comité de Dirección cremos que a asociación terá que seguir, porque cremos que o traballo que facemos é bo para as persoas maiores. E si ao final botan isto, que? Utilizaremos a imaxinación, como o fixemos até agora. Co apoio da xente, e sobre todo con voluntarios que manteñen o espazo aberto todos os días e que permiten continuar coas accións.

Pineda: Eu quero pensar que non nos van a tirar, quero ser optimista até o último momento, pero se nos botan utilizaremos a imaxinación.