O Goberno de Navarra presentou un estudo sobre o consumo enerxético en Navarra con datos de 2022. E fíxoo con moito optimismo, como un avance en eficiencia enerxética, menor dependencia de fontes de enerxía externas e descarbonización. Pero vexamos o que realmente hai detrás de todo isto.

Primeiro dato preocupante: En 2022 o consumo de enerxías fósiles representou o 79% do consumo enerxético primario. Practicamente a mesma que en décadas anteriores, aínda que está a dar un gran desenvolvemento de enerxías renovables. Este dato cuestiona a formulación de quen defenden que a substitución dos combustibles fósiles no mundo institucional e empresarial virá da man da expansión e implantación acrítica das renovables.

Segundo dato verificable: En Navarra o consumo de electricidade mantense baixo, en 2022 descende un 0,7%. A electricidade é só o 21% da enerxía total que consumimos. E desde 2008 non aumentou o consumo de electricidade en unidades enerxéticas, mantendo unha tendencia moi estable. Como queremos que as renovables que xeran electricidade esténdanse e diminúan a dependencia fósil si non aumenta o consumo de electricidade?

A partir destas comprobacións, parece que "a transición ás renovables", como nos venden, non está a funcionar. E é o que está a ocorrer precisamente nunha comunidade autónoma avanzada no desenvolvemento de enerxías "limpas". Este problema céntrase nos graves problemas estruturais deste tipo de enerxía para poder facer fronte á forma e cantidade de consumo que facemos na sociedade capitalista actual.

Outro elemento posto en valor polo conselleiro Irujo ao presentar o Balance Enerxético de 2022 foi a mellora da eficiencia enerxética. Este indicador pretende medir a cantidade de enerxía consumida por cada euro que produce a economía comunitaria. A xeración de riqueza cun menor consumo enerxético pode concluír que nos leva cara a unha maior sustentabilidade, xa que se reduce a emisión de CO2 á atmosfera para tentar frear o cambio climático.

Segundo o balance enerxético de Navarra, este indicador mellorou nos últimos 10 anos cunha mellora da eficiencia enerxética do 16,30%. Isto significa que para fabricar unha riqueza dun euro necesítanse 86 toneladas de petróleo, fronte ás 102 de 2012. Esta eficacia era valorada especialmente polo conselleiro no ámbito industrial. Así as cousas, parece que mellorabamos…

Con todo, para valorar globalmente a eficiencia enerxética deberiamos analizar a xeración de riqueza en euros en Navarra. Non é o mesmo producir bens materiais, para o que é necesario transformar a materia utilizando enerxía, producir bens "inmateriais" como servizos. En xeral, estes últimos consomen menos enerxía, pero no caso do turismo dependemos moito dos combustibles fósiles. Tendo en conta que seguimos consumindo a mesma cantidade de materia, démonos conta de que estamos a producir menos, grazas á importación. Aí están os fenómenos de desindustrialización, deslocalización ou redución de actividade, non só por problemas nas cadeas de subministración.

En 2022 as exportacións de Navarra creceron un 11,2% respecto de 2021. Pero ao mesmo tempo as importacións creceron aínda máis, un 26,8%. Así, detrás do aspecto no que consumimos menos enerxía, aínda que subamos o PIB, escóndese unha mala noticia: a caída do consumo enerxético interior require un consumo enerxético externalizado, non contabilizado e insosteible, e impórtanse e transportan bens doutros lugares do planeta. É a nosa contribución ao aumento do consumo mundial de enerxía e as emisións de gases de efecto invernadoiro.

O discurso institucional, como altofalante do capitalismo verde, choca coa realidade. Trátase de impor a ilusión do crecemento económico e a produción de bens a través das fontes de enerxía renovables e o desenvolvemento tecnolóxico. En realidade, seguimos mantendo ou aumentando o mesmo consumo enerxético (interior máis exterior) e o mesmo nivel de contaminación, mentres que coas renovables non estamos a substituír aos combustibles fósiles, e a expansión das renovables aumenta o estractivismo dos novos materiais e ten un impacto na sustentabilidade dos ecosistemas. Os datos e as evidencias científicas indícannos a necesidade dunha nova vía.

Necesitamos novas dinámicas e propostas para abrir novos escenarios que cuestionen o modelo actual de procura de produción, consumo e beneficio empresarial. Reducindo o uso dos recursos naturais e a contaminación, desenvolvendo políticas reais e materialmente eficaces que nos leven á igualdade social e ao benestar colectivo aquí e no resto do planeta.

Pablo Lorente e Jule Goñi, membros da Fundación Sustrai Erakuntza

Navarra, 24 de xaneiro de 2024.