O 24 de febreiro de 2022, as tropas rusas invadiron Ucraína. Cando as bombas rusas comezaron a caer, inaugurouse unha nova era. O novo conflito bélico no corazón de Europa sorprendeunos, pero non debía sorprendernos tanto.

Falouse moito das motivacións xeopolíticas e geoestratégicas da invasión de Rusia, das razóns que levaron a Vladimir Putin a un ataque tan audaz. Polo xeral, tentou comprender máis que xustificar o porqué desa crueldade. A anexión do rico e rusófilo donbas, o control do Mar Negro, a intención de implantar un goberno dócil en Kiev ou frear a pequena expansión da OTAN. Estas razóns, sen dúbida, tiveron un gran peso para a man implacable do Kremlin, que se quedou en casa. Pero hai un factor que apenas se lle puxo atención en todo este debate: o enerxético.

Si, falouse da enorme dependencia enerxética de Europa con Rusia, do impacto que tería a redución do fluxo de gas ao Vello Continente ou o novo gasoduto Nord Stream 2 que uniría directamente a Rusia con Alemaña a través do Mar Báltico. Pero todos estes debates explícannos as consecuencias do conflito bélico. Non nos falan das causas enerxéticas desta guerra. Non por causas inmediatas, senón máis profundas, máis radicais e subterráneas.

Rusia é un dos poucos países nos que se fala claramente do peakoil ou cenit da produción de petróleo. No momento do Peakoil, a produción de petróleo alcanza o punto álxido da técnica, a economía e a física, e comeza a decaer de forma inevitable, a pesar de que se realicen tantos investimentos, tecnoloxías e innovacións como sexa necesario para evitalo. En liña con outras declaracións anteriores, en 2021, o ministro de Enerxía de Rusia recoñeceu que a extracción do petróleo ruso non chegará nunca aos niveis previos á pandemia, xesto de honestidade que de cando en cando atoparemos en calquera instancia pública occidental. Na mesma dirección, sábese que en Rusia a produción de gas natural está practicamente paralizada desde fai máis de dúas décadas e que nos últimos anos experimentou un repunte transitorio debido á entrada en liña das últimas áreas de Siberia Oriental. E non se pode ir máis ao leste.

É o Século das Fronteiras, e en Rusia, máis que noutros países, aprópianse diso e acéptano publicamente. Nos gabinetes do Kremlin saben que a prosperidade actual dos recursos minerais é pasaxeira, sendo a enerxía a cabeza destes recursos. E, probablemente, por iso, a Rusia interésalle que se sitúe o mellor posible de face ao futuro. Controlar o acceso ao Mar Negro, neutralizar as ameazas do futuro, controlar a produción mundial do cereal... Todos estes obxectivos coinciden cunha posible estratexia rusa para facer fronte aos picos de extracción das materias primas que nos esperan.

Tamén xogan as súas cartas alén do Atlántico. Agora que empezan a recoñecer que a prosperidade do gas Fracking ten días contados, a Estados Unidos tamén lle interesa aproveitar esa prosperidade mentres dure. O único mercado terrestre para o gas fósil de Estados Unidos é o de México, pero non é suficiente para a súa capacidade de produción actual, polo que, para poder transportalo a bordo, nos últimos anos, EE. UU. aumentou exponencialmente a súa capacidade de licuado de gas e actualmente, con máis de 50.000 millóns de metros cúbicos, é o produtor do primeiro gas licuado do mundo. Pero, por suposto, o gas licuado é moito máis caro, e só poderían compralo en Europa. Esa é a verdadeira razón pola que Estados Unidos se opuxo hai uns anos a que Nord Stream 2 acabase o gasoduto e puxo todo tipo de obstáculos ao acordo entre rusos e alemáns: Cun gas ruso máis barato, non habería case ningún mercado para o gas licuado americano.

Pero, como xustificaba o xigante americano o valor de meterse nos problemas comerciais entre outros dous países? A escusa até agora era evitar que Alemaña (e con iso Europa) sufrise unha excesiva dependencia enerxética de Rusia, aínda que era difícil de argumentar, xa que Europa importa desde Rusia grandes cantidades de carbón, petróleo e uranio enriquecido. Agora a guerra púxoo moito máis fácil. E por iso Alemaña, de mala gana, tivo que aceptar que xa non se vai a abrir o Nord Stream 2, e anunciou grandes investimentos en plantas de regasificación para que poida recibir o gas licuado do amigo americano… nos poucos anos que quedan, antes de que comece o declive.

Poida que haxa outra peor motivación para que Estados Unidos se interese por unha guerra en Ucraína. Na Era da Redución da Enerxía non estará para todos. Non como antes. E si imponse sancións a Rusia pola gran interdependencia económica entre Europa e Rusia, Europa tamén sufrirá as súas consecuencias, moito máis que os norteamericanos.

Sen o gas ruso, Europa colapsaríase nunha semana. A falta de provedores capaces de suplir a enorme cantidade de gas que nos envían os rusos, a promesa de reducir as importacións de gas do xigante euroasiático só pode lograrse cunha desfeita económica real do continente, unha contracción económica como nunca se viu. Este colapso do seu metabolismo social sería inevitablemente desordenado e caótico. Por iso as sancións europeas son tímidas. Do mesmo xeito, Europa non pode romper de golpe os seus vínculos co carbón ruso, nin co uranio enriquecido, e non podería atopar substituto para o seu petróleo. Rusia afundiríase economicamente con todas esas sancións, é verdade, pero Europa tamén estaría afundida. Alguén dos Estados Unidos ha calculado esta situación que pode ser mellor que outro escenario onde Rusia e a UE entenderíanse, xa que esta alianza sería moi perigosa para os estadounidenses, xa que quedarían moi illados.

O que quizá non se previu nestes cálculos eran as accións derivadas: Consciente da descomplejidad do Imperio e ao parecer o péndulo xa se dirixe cara ao leste, Arabia Saudita está a pensar nos chineses que venderán o seu petróleo en yuans. Tamén a India. O uso do dólar como divisa de reserva internacional está en perigo, o que acelerou o declive do Imperio Americano, sobre todo desde a súa retirada en Afganistán. Estados Unidos non depende dos produtos enerxéticos de Rusia (por iso pode promover tranquilamente a prohibición das importacións rusas), pero si do ferro, o níquel ou o uranio enriquecido de Rusia. E en Rusia, que non son idiotas, reaccionaron coas prohibicións. Probablemente non estaba previsto.

O nacemento dun mundo verdadeiramente multipolar lévanos aos primeiros ruídos da desglobalización, inevitable a medio prazo. Pero, ao mesmo tempo, "que se salve o que poida" (ou "o que teña poder") ten a melodía do inicio dunha fase, que pode ser un desastre se o odio e a vinganza empeóranos, o que pode dificultar a colaboración necesaria para pilotar retos climáticos urxentes compartidos.

Sabiamos que a Era da Baixada de Enerxía non sería un camiño fácil. A redución brusca das fontes de enerxía non renovables (petróleo, carbón, gas natural e uranio) que nos achegan case o 90% da enerxía básica que se consome no mundo non auguraba nada bo. Falabamos de recesión, de paro, de rebelión tamén. Pero cada vez está máis claro que haberá máis guerras. Guerras para obter recursos vitais e axudar ás guerras, pero unha máis para acompañalas ao abismo.

Entre as patadas máis letais e eficaces destas guerras atópase a escaseza de alimentos. Tanto a fosilización (antes do conflito) como a industrialización da agricultura leváronnos á porta dunha grave crise alimentaria mundial: agora esta crise viuse agravada polo conflito, as sancións e o control de Rusia sobre o celeiro europeo (Ucraína).

A escaseza de cereais anuncia graves problemas en Exipto, Marrocos, Tunes, Alxeria... Países crave para Europa. Nelas xa se coñeceron en 2011 as Primaveras Árabes, debido á carestía dos alimentos. Si a isto únese a dificultade de acceso á auga potable, verase o conflito entre Exipto e Etiopía debido á Presa do Renacemento. Observen a seca que está a afectar a amplas zonas de Sudamérica, América do Norte, Europa ou África debido ao caos climático. E a iso hai que sumar a Unión Europea que antes ten unha dependencia total dos recursos minerais que Rusia lle daba a baixo prezo e que agora terá que buscar noutros lugares. Tamén derrame dunhas pingas de populismo amparadas polos poderes económicos e unha crecente manipulación mediática. No confinamento xa foron adestrados os medos de quedar sen subministracións e axitarse durante varias semanas, mentres que á clase media occidental auméntaselle o medo a deixar de existir, debido á precariedade. Vede como todo isto eleva a espuma do militarismo, e logo sérvese a bebida moi quente. Et voilà: con esta fórmula conseguiremos que os países europeos tamén entren en guerras, buscando asegurar recursos vitais para manter unha vida que xa é imposible. E ademais, esa expansión militar ten que venderse, dicindo que é para defenderse (ou iso crerá o mediano público europeo).

A guerra de Ucraína non é a última: É o primeiro da Idade da Redución da Enerxía, que marca o punto de ruptura. Esta redución, se non se fai de forma rápida e coordinado, será a golpe de cóbado e uns países esmagarán a outros pola falta de honestidade de gobernos que se negan a recoñecer que chocamos contra as fronteiras biofísicas do planeta. Nese caótico e desordenado recorte de enerxía, sempre haberá unha guerra nalgún país de Ucraína, Europa, América do Sur, Asia ou África. Agora mesmo hai outras 17 guerras activas, ademais das portadas dos xornais do primeiro mundo (que ás veces parece o portal do último).

Pero outra redución enerxética é posible. Sempre foi e segue sendo posible. Dunha maneira que permita os límites do planeta e limite os excesos do home civilizado. Unha maneira de que se admita que o que temos ante nós non é o inimigo a saquear, senón o de abrazalo con forza, sería mellor. Rompamos esta mala roda e cooperemos para todos antes de que sexa tarde. Non había guerra. Desgraciados sexan os bribones que fan guerras e guerras!