As mentalidades conservadoras teñen medo ao termo plan, enlazándose coas correntes políticas progresistas e mesmo comunistas, como o fan hoxe os novos autoritarismos (Milei, Meono, Orban, Aznar, entre outros). Con todo, a idea de planificación segue en boa saúde, polo menos formalmente. Así o vemos na política enerxética do Goberno Vasco, que está a desenvolver de forma lenta e razoablemente interesada plans de ordenación do territorio da CAPV. Parece que estes plans pretenden organizar o desenvolvemento da política enerxética, sobre todo a produción de enerxía a partir de fontes renovables como o sol e o vento. Con todo, consideramos que o seu principal característica é a contraria, é dicir, que os plans de enerxías renovables buscan eliminar a planificación. Vexamos.

As enerxías renovables teñen unha gran influencia no territorio cando as instalacións son a gran escala e, por tanto, ocupan grandes superficies e ocupan lugares de alto valor ambiental e agrario. Para iso requírese un réxime de execución que prescriba devandito desenvolvemento, segundo o Departamento competente do Goberno Vasco.

A realidade do Plan Territorial Sectorial de Enerxías Renovables (PTS) é moi diferente, como se explica a continuación. O Plan contempla unha serie de áreas nas que non se poden construír instalacións fotovoltaicas. No resto do territorio, carta branca. O PTS en tramitación limítase a dicir que nalgunhas zonas priorízase e facilita a construción de instalacións de enerxías renovables. No caso das instalacións fotovoltaicas, por exemplo, só afirmará que non se realizarán instalacións nas zonas non iluminadas polo sol, por dicilo así. Para comprobar como o plan valora a posibilidade de construír instalacións fotovoltaicas a diferentes escalas, é interesante analizar a tipoloxía dos espazos que establece e que definen “áreas de gradación de idoneidade”.

O Plan establece catro tipos de zonas, definidas sucesivamente como zonas de alta idoneidade “zonas máis apropiadas para albergar instalacións”; zonas de mediana adecuación son “zonas de menor idoneidade que as anteriores”; as zonas de baixa idoneidade son “zonas de menor idoneidade”; as zonas de moi baixa idoneidade son “solos de mínima idoneidade” para albergar este tipo de instalacións. Si non fose un tema tan serio, utilizariamos a ironía para comentar este tipo de definicións. O Plan non di en que consiste a “competencia”, polo que dificilmente podemos dar valor a estas definicións desde o punto de vista da ordenación territorial. Sen dúbida, o traballo dos autores destas clasificacións tivo que ser esgotador.

Fronte a esta forma de actuar, debemos esixir unha planificación territorial que responda á importancia do territorio para as persoas. Vivimos do territorio e do territorio. A primeira é necesaria, pero a segunda pode levar a unha obsesión polo estrito concepto economicista da explotación “eficiente” dos recursos do territorio, pondo en cuestión a dignidade e a sustentabilidade dos modos de vida das persoas que viven nel. A dispoñibilidade de enerxías renovables km 0 é importante para a seguridade enerxética, pero tamén a preservación do territorio para lograr unha transición xusta e sostible, e para iso é necesaria unha planificación.

Si vivimos nun territorio, como queremos que sexa ese territorio? Vainos a interesar saber que imos ver cando viaxamos de Vitoria a Araia, ou a Murgia, Treviño ou Oyón. Coñeceremos o territorio ou, mellor dito, coñecerémonos a nós mesmos? O territorio e a súa paisaxe non son elementos alleos a nós, senón parte do noso ser, da nosa subjetividad, da nosa identidade. O concepto de planificación non se pode simplificar como unha amálgama de espazos “axeitados” para as enerxías renovables. Formamos parte do noso territorio e paisaxe e somos conscientes de quen somos e onde estamos nesa relación co territorio, dando seguridade e tranquilidade á vida. Temos que evitar o que pasa nalgunhas cidades. A xente dos barrios das grandes cidades sente un gran déficit na súa vida, entre outras cousas porque non coñecen nin senten o lugar no que vive.

O Plan non analiza os efectos da implantación de grandes instalacións enerxéticas sobre o sector primario, talvez porque deixa todo aberto. No caso de Álava é preocupante que non se teña en conta e non analícese con detemento o importante tema da provisión de bens e servizos agrarios que afecta tanto a si mesmo como ao resto dos territorios vascos. Garantir o futuro do sector agrario é fundamental para evitar o desmantelamento das zonas rurais.

A conclusión é clara. O PTS de Enerxías Renovables non é un plan porque non o planifica. Iso é todo. Pola contra, abre as portas a unha ocupación descontrolada do territorio, lonxe dunha política que prevé unha ocupación temporal medida e equilibrada. Por tanto, o plan está deseñado para facilitar ás grandes empresas a implantación de instalacións enerxéticas a gran escala e non para que os poderes públicos dean resposta ás necesidades dunha planificación enerxética axeitada. O plan ten unha concepción da planificación como un obstáculo e non establece adecuadamente as liñas de actuación dunha política enerxética clave para o desenvolvemento sostible da nosa sociedade.

A ausencia dun plan xa ten efectos moi violentos. Por exemplo, a empresa Solaria IBEX35 solicitou ao Goberno Vasco a construción de tres grandes centrais fotovoltaicas que ocuparían máis de 300 hectáreas, e unha liña de transporte eléctrico de máis de 100 km. Esta liña discorrería desde o sur de Álava até o norte de Bizkaia (Zierbena), xerando un forte impacto no territorio. A capacidade de transporte eléctrico desta liña de Moi Alta Tensión é dez veces superior á que xerarían as 300 hectáreas dos citados parques fotovoltaicos. A empresa, por tanto, quere un territorio que multiplicase por 10 en lugar de 300 hectáreas para facer o seu negocio. Temos que dicilo claramente: a demanda da empresa é ilegal.

Unai Pascual (veciño de Zigoitia en Álava), Iñaki Lasagabaster e Jose Allende (profesores da UPV/EHU)