Ten frustración por terminar as mascaradas co confinamento?

Dis que é fini, nós non sabemos si é así. Con ese COVID estivemos un pouco, como todo, na horta, aiduru, non sabemos demasiado… Falamos de facer unha última ou non, non sabemos. De momento non decidimos nada, pero si é unha gran frustración, iso seguro.

Que relación ten vostede coas mascaradas?

Sen darnos conta, en casa sempre tivemos esa conexión coas mascaradas, como en moitas casas de Zuberoa. Sustut Altzürükün foi unha xeración famosa. Desde Tipi seguimos a mascarada, despois de crecer tamén imos vela todos os anos… Non é unha tradición, é unha festa! Amamos o inverno porque é unha mascarada, cando o tempo se arrefría pensamos que é a época das mascaradas.

Hai algo especial en Altzürükün? Queres adherirche?

Si, creo que si. Non sei moi ben si está relacionado coa tradición, pero en todas as familias fálase euskera aquí. Creo que iso trae moitas cousas entre os mozos. Os meus maiores e mozos empezamos a cantar, a bailar… Así é. Así nos xuntamos; con Dominika Epher faciamos a asociación Bedatse Liliak e cantabamos, antes empecei a cantar co pai de Niko Etxarte… Sempre o faciamos. Do mesmo xeito que empeza o deporte, tamén tiñamos iso, no mesmo tempo: cantar e bailar.

Está feito de antemán que hai cargos ou roles para os mozos e outros para as mozas cando se planifica a mascarada?

Nas mascaradas, o máis importante é saber quen hai cada ano. En Altzürükün foi decidido que os rexedores elixisen o seu papel, porque pode ser unha historia e… Na primeira sesión eu mencionei que as nenas fosen na negrura [en bohemios e nas cautelas], porque non era unha idea da chegada dos organizadores. Así empezamos a falar das nenas nos grandes cargos, tanto cos mozos como cos rexentes. Eu creo que a negrura é teatro; sempre nos formamos na danza, desde pequeno traballamos a danza, pero o teatro non. Para ser bo no teatro, nin sequera vén do ceo, hai que aprender e dominar. E iso, na miña opinión, non é unha historia de muller nin de home. Quería dicir iso, pero non é tan claro en todos; como en toda tradición, hai custos. Hai corenta anos, por exemplo, non bailaba ningunha nena; agora atopámola normal. Supoño que nas mascaradas veciñas haberá nenas ou mulleres nos cargos importantes. Ben se falaba de mozos e vellos, non é unha historia de idade, é unha forma de vela. Iso é o que propuxen, e ao final eses grandes cargos -Kabana e Señor Buhame- foron nenos, pero un dos máis importantes é o actor, e dábame conta de que eran bos actores, entón non me desbaste nada. Nunca saberemos si unha muller sería mellor ou non, porque non a vimos. Pero non o sinto, porque non foi un home porque era un home, porque era bo e tiña esa cadea.

O teu pai foi Kabana nunha mascarada de Altzürükü.

Eu dera a entrar no teatro, sen despois prepararme para dicir a verdade, e non sei si puiden tomalo ou non. Nunca vin ao meu pai na mascarada, porque non era un creador, pero ouvín a miúdo por fóra… Era moi bo, pero creo que non se pode comparar nin cos mozos nin cos de agora, porque non vivimos do mesmo xeito. O meu pai vivía aquí, traballaba aquí, coñecía a todo o mundo; nós, os mozos, imos e empezamos a ir macho para a mascarada. Pero non importa, hai que inventar algo novo.

Si mencionas os cargos das esposas, o lugar que tedes na praza non é á forza a central.

Iso é verdade. Xustamente, estou contento de habelo dito todo, porque tiven ocasión de conversar con moita xente en todos os pobos. Ouvino por todas partes. Ouvín que as mulleres non podían dicir porcallada nunha praza, porque non é bela, porque non é ridícula. Hai quen o ignora. Tamén descubro que nos últimos anos para dar cabida á miña muller sempre fai falta unha creación, algo novo; Belagileak [na mascarada de Urdiñarbe] ou Sohüta Buhaminak… Sempre está a innovar facendo o lugar das esposas, e nunca en cargos tradicionais, de momento non. As creacións son boas, pero creo que hai que facer algo xuntos, en igualdade.

Falaches cos teus amigos, viches cambios na mentalidade?

Non é unha pregunta na cabeza da xente, porque é normal que a Kabana sexa un home. Pero, xustamente, expor a pregunta leva moitas cousas. Falamos moito cos mozos, pero tamén cos nenos, porque viamos ás raparigas bailando, e logo nas portas [as montañas de negros saltando unhas por encima doutras no solo], vese que nas xeracións seguintes soñan con entrar na negrura. Houbo unha discusión entre nós, algunhas nenas dixéronme que non se vían en ningún deses cargos, pero iso é unha historia de cadeas, non unha historia de homes ou de mulleres. Incluso algúns nenos me dixeron que ven ben a esta ou aquela rapariga na Kabana ou no Gran Buhame. Creou algo.

Á hora de cambiar as cousas é importante saber de que pobo falamos? Non é máis difícil en países de tradición rápida como Altzürükün?

Non sei si está tan ligado á tradición, na miña opinión, máis aló do grupo. Si o equipo decide facer todo: facer un casting e discutilo, entón todo pódese facer. Creo que o pobo non ten moito que ver.

Vostede, persoalmente, viviu como unha frustración non estar neses cargos?

Pensei moito niso. Logo, non fixen nada, vivo en Baiona, non sempre estou aí… Aquí para facer a mascarada e ser Pitxu ou Kabana, hai que coñecer ao público, e creo que non tes que ir de Zuberoa. A frustración non sei… Nunca fixen teatro demasiado.

Tes esperanzas de continuar coa mascarada?

Non se que será nin eu nin os demais. Non mencionamos nada; será difícil volver dalo, pero si é unha femia.