“Si cheguei desde Senegal a Navarra e non dixésenme que a mutilación xenital feminina era mala na organización por parte dos Médicos do Mundo, si houbese fillas mutilouno”, recoñece Farmata Watt, actual traballadora desta ONG. Sabendo que lle practicaron a ablación e ensináronlle desde moi pequenos que era “bo”, non é de estrañar. O seu non é un caso illado, especialmente entre os inmigrantes dalgunhas etnias que veñen de África a Europa. De feito, as viaxes da familia á súa cidade natal proponse ás súas fillas cortar o clítoris ou coser a vagina. A orixe da tradición é descoñecido e probablemente diferente en cada cultura, pero a razón está clara: “O control da sexualidade da muller”.

Así o explicou Farmata Watt, xunto ás súas compañeiras Amaia García e Fatima Djarra, o mércores no Parlamento de Navarra con motivo do día internacional de erradicación da mutilación xenital feminina. Os Médicos do Mundo comezaron a traballar este problema en Navarra en 2008. Ao longo deste quince anos, a través do apoio recibido do Goberno Foral, creouse un protocolo de referencia e constituíronse dúas asociacións: Flor de Africa, a única feminina a nivel estatal e Hapi, a masculina.

“Ao principio moitos homes dicían que non poderiamos estar sós e foi moi positivo ver nacer Hapi a partir do modelo de Flor de África”, sinalou Watt. “É fundamental traballar o tema cos homes a través das novas masculinidades. Porque si eles deciden non mutilar á súa filla, non se fai”.

En todo caso, o risco de mortalidade é alto e a longo prazo pode provocar graves problemas como enfermidades sexuais, incapacidade para manter orgasmos, esterilidad, infeccións urinarias, etc. Pero non mutilarse tamén ten consecuencias negativas en moitas etnias orixinais: “Non vanche a considerar unha muller limpa e digna”, lamentou Watt. “Considérase que non hai información. A información é poder”.

Con todo, a ablación está prohibida por lei en todos os países, aínda que en África “os gobernos non perseguen o suficiente”, denunciou Djarra. Supón a perda da pena de prisión de seis a doce anos e da tutela do menor no Estado español. Hai que ter en conta que moitos dos parentes que quedaron no seu país de orixe teñen unha dependencia económica dos emigrantes e os Médicos do Mundo aproveitan para evitar a ablación infantil. En palabras do portavoz da institución: “Tras informar as familias, entregámoslles unha folla de compromiso escrita na súa lingua materna antes de ir aos países de orixe para que a asinen. No papel pon que si a súa filla volve mutilada, os pais serán encarcerados. Entón, quen enviaría o diñeiro?”.

Sinais de perigo

Antes da carta de compromiso, evidentemente, hai un gran labor de identificación das nenas en perigo. En primeiro lugar, pódese utilizar o país de orixe como unha pista. Os citados por Watt son Senegal, Guinea Konakry, Guinea-Bissau, Nixeria ou Exipto. Hai que dicir que 27 dos 30 países que mutilan os xenitais femininos están en África. En total, estímase que preto de 200 millóns de mulleres vivas sufriron ablación, das cales unhas 180.000 atópanse en Europa. Atendendo aos datos, na próxima década poderían correr outros 30 millóns de mulleres no mundo.

O maior expoñente deste risco é que “unha nena pequena conte que vai de vacacións ao país dos seus pais e que vai facer unha festa”, sinalou Watt. Pero esta sería unha situación moi concreta. A vía máis común para acender as alarmas é que a nai estea mutilada. Pero moitas veces a ablación é menos evidente e os xinecólogos tampouco son capaces de recoñecela facilmente. “Neste sentido, a formación é fundamental para poder relacionar a orixe da muller cos problemas de saúde que pode presentar”.

Lamentablemente, en moitas ocasións, por descoñecemento, as vítimas tampouco ven relación causa-efecto entre a ablación e os problemas de saúde. Ademais, “poida que non se lle diga por medo”. Por iso, os membros do Foro Mundial destacaron que a formación do persoal sanitario é “moi importante”, sobre todo “traballar a empatía para non criminalizar a cultura de orixe da muller mutilada, para que non se avergoña ao paciente”.

En definitiva, o cambio de mentalidade só pode producirse a través do traballo comunitario. “En Cataluña crearon un protocolo, pero os responsables de levalo á práctica eran os Mossos”, lembrou Amaia García. O protocolo causou problemas aos inmigrantes con papeis. En Navarra, con todo, o parlamento e a sociedade civil están da man na erradicación da mutilación xenital feminina, e todos os partidos manifestaron a súa continuidade no recoñecemento aos Médicos do Mundo.