Gustaríanos pór en cuestión unha cuestión que nos últimos meses lévanos á praza desde que empezamos a escribir (ou cando empezamos a ler). Nestes estraños tempos nos que nos toca vivir, deberiamos preguntarnos quen, por que e como decidiu aparecer na praza. Por que agora se fala de redución de horas de traballo? Ademais, os recortes ás cabezas das liñas están unidos a terribles afirmacións: o emprego destruirase coa dixitalización. Tráennos o debate da redución das horas de emprego, ao mesmo tempo, coma se o destino do futuro fose a destrución de emprego (e nada máis) e, como adorno do cóctel, robots humanizados ou imaxes de fábricas industriais automotizadas. Parece unha desas bebidas fortes que poden dar moito de bo e mal sabor.

Ao escoitar palabras como o futuro e o emprego, temos algunhas representacións –marcos– que se nos activan de forma involuntaria. Estas representacións xéranse (re)sen cesar, televisión, lectura, diálogo rueiro, película, datos… Van case desapercibiéndose da forma e o contido, facéndose interiorizar e materializar, sen querer (falso)universais, neutrais e naturais, até facernos partícipes de nós mesmos. Nos últimos anos, o marco máis forte que se construíu en torno ao futuro e ao emprego foi o da dixitalización e relacionouse directamente coa perda de emprego e, por tanto, co sentimento de medo. Coma se o desenvolvemento tecnolóxico fose inevitable e de forma natural a perda de empregos. Claro que pode ser así, pero non lonxe das decisións políticas. Entre outras cousas, porque, en lugar de reducir o emprego, tamén é posible reducir as horas de emprego. Pero non nos limitaremos a iso.

Antes de ser o outro, miremos que nos deron de beber. Por unha banda, é necesario abordar a cuestión do desenvolvemento tecnolóxico e a dixitalización de forma non absoluta e lineal. Doutra banda, e tal e como o feminismo mostrou por sorte, é necesario ir ás raíces na perspectiva sobre o tema, debater sobre todos os traballos. Por último, tamén sería necesario e urxente transformar o presente nunha visión de futuro deste país.

O desenvolvemento dixital non é cousa de hoxe, pero en ningún caso é unha variable que atravesa os tempos actuais e éncheos de carácter. A dixitalización cambiou radicalmente (e non cambiou) o noso país. Lonxe de lineais, non absolutos, devocións ou maldicións, ponnos fronte a unha realidade complexa para quen estamos a transformar os parámetros da xustiza social. A dixitalización é á vez unha redución das distancias físicas e un aumento das distancias sociais, é comunicación e incomunicación, hai precarización de moitos empregos (por exemplo, postos comerciais feminizados) e mellora das condicións de traballo (por exemplo, robots que axudan a movementos pesados nas tarefas de coidado) no garomento, a democratización e a época de viaxes morais e ecoloxicamente demasiado custosos de Jeff Bezos… A lista demasiado longa. No entanto, é a nosa responsabilidade abordar esta cuestión desde unha perspectiva complexa. Sempre visibilizar as causas políticas de todas elas. E precisamente, na medida en que a dixitalización vai afogar ás maiorías na acumulación de riqueza de capital, denunciala e, na mesma medida, pór a dixitalización en beneficio dunha vida digna e dun pobo.

Tampouco se trata da proposta de recorte de horas de emprego ou dunha semana de traballo de catro días de duración. A cuestión das horas de traballo semanal adquiriu un certo protagonismo relativo nos últimos meses e, como pingas de auga, chega ás nosas mans algunha noticia, voz ou exemplo de todo o mundo: Suecia, Finlandia.

Nós tamén quixemos empezar dalgún sitio e recoller o fío xenealógico (ou o teclado do buscador de arquivo, si prefíreno). Pronto se nos advertiu: non somos nada orixinais, tamén nisto. Aínda que non pasaron moitos anos, nestes tempos nos que pasan moitas cousas (regi), os anos 1998-1999 foron intensos para pensar e debater sobre o tema das horas de traballo da semana. Herri Batasuna elaborou con data de 1998 un informe de debate sobre o Salario Humano, que se traduciría na proposta de repartir o Traballo neses anos. Propúñase unha xornada semanal de 35 horas (32 no caso do público), unha redución das horas de traballo sen baixada salarial, por suposto, o salario humano (para os que non teñen ningún ingreso) e as vivendas públicas de aluguer. Era unha proposta para facer fronte ás altas taxas de desemprego da época. E os sindicatos tamén chamaron á folga.

Pero non estamos nesa época e, fagamos exercicio para actualizalo. Traballar menos para que todos poidamos traballar. A economía feminista, as teorías políticas desde a cruz entre marxismo e feminismo, e os debates nas folgas feministas dos últimos anos en Euskal Herria, puxeron de manifesto o carácter político das formas habituais de entender o traballo en si mesmo, ou polo menos convidamos a iso. Efectivamente, é un exercicio imprescindible de problemática se queremos debater sobre os traballos, os empregos e a distribución.

En resumo, o traballo non é o mesmo que o emprego. Todo emprego é traballo, pero non todo traballo é emprego na actualidade. Á fin e ao cabo, o emprego sería ese traballo que se fai a cambio dun salario. E, desa capacidade do feminismo para reformular as folgas de traballo, tróuxose á praza que, efectivamente, trabállase moito máis alá do emprego. Ademais desta distinción, tamén se expuxo o debate sobre a lóxica dos traballos. Traballos necesarios e elementais que, nas nosas sociedades capitalistas, realízanse baixo a lóxica da acumulación de capital. As dúas lóxicas están interconectadas. De feito, os primeiros son traballos necesarios e básicos para facer posible a vida social (persoal e social), mentres que, en xeral, son traballos que realizan as mulleres ás agachadas, privadas e *sen pagar (ou comercializados de forma moi precaria). Hai, por tanto, moitos traballos que hai que facer inevitablemente para que a vida sexa posible. Pero, curiosamente, non son nin a prioridade nin a base no sistema actual.

Que está a pasar nos últimos anos? Están a darse movementos nas formas nas que se realizaban estes traballos (sobre todo, nos que necesitamos para facer posible a vida). Por unha banda, a privatización dos servizos públicos e a carga destes traballos cae sobre os sectores máis precarizados. Doutra banda, somos un pobo que envellece e a necesidade de ser coidado vai ser moi grande no futuro. Así mesmo, neste sistema que somos escravos do emprego, estanse precarizando os empregos en termos salariais e de xornada (horas de traballo interminables e dispoñibilidade interminable). Por último, e con especial relevancia, as mulleres saímos masivamente ao mercado laboral (pero os homes non se incorporaron tanto aos traballos que se realizan en familia), o cal supuxo xornadas non reais (até o punto de non ser compatible co emprego e outros traballos) e comercialízanse traballos de coidado, mesmo en condicións máis precarias, creando cadeas globais de vixilancia internacional…

Tendo todo isto en conta, non tería sentido, polo menos desde a perspectiva transformadora, falar da destrución dun emprego e da conexión da dixitalización cada vez que imaxinemos o futuro. Sería unha perspectiva bastante embotada. Ou discutir sobre os recortes de horas semanais se nos referimos exclusivamente ao emprego e ao emprego. Necesitamos, polo menos para quen estamos a escribir estas palabras, ir ás raíces e falar de perspectiva feminista. Falar de complexidade, de distribución e de recoñecemento de obras en absoluto plural. É dicir, repartir os traballos para que todos poidamos traballar. Recoñecer os traballos (non só en forma de salario, senón tamén) para que todos poidamos desde hoxe construír ou loitar por unha vida digna.

Como xa mencionamos anteriormente, é imprescindible pensar, imaxinar e actuar nesta cuestión desde a perspectiva popular. Para traballar na construción do presente doutra maneira con vistas ao futuro deste país. Inevitablemente, temos imaxinación política e necesitarémola si queremos deixar de facer a caleta que estamos a facer. E as crises dinnos precisamente iso, que non temos máis remedio que empezar a construír vidas dignas, cun mesmo, cos demais e coas nosas terras ou mares. Reformulemos os traballos: que traballos, para que e como os faremos neste pobo? É dicir, que e desde onde queremos construír o noso pobo? Temos que revisar o que estamos a facer como pobo: darse conta de que as nosas taxas de soberanía alimentaria son escandalosas (só producimos o 5%, e como ademais! ) Que os datos da nosa pegada ecolóxica son insosteible, que hai empregos que non teñen demasiado sentido na construción de vidas dignas e que é necesario recoñecer que hai empregos que non o son, que temos que xerar moito emprego se nos colocamos no centro e que para poder facer posible unha vida digna, que as xornadas e as horas de traballo teñen que ser vivibles, que as formas de organización social e as propiedades son transformables, que o consumo non ten por que ser digno da monstrucción que se constrúe na que se constrúe na que se constrúa na que facer na que se faga na que se faga na vida en nosa, que se faga na que se poida ser digna a escala, que se poida, que se poida ser digna, que se poida ser digna, que sexa digna na que se poida ser a que se poida ser a que se poida ser a que se poida, que se siga a que se poida, que se poida, que se poida, que se siga a que se poida, que se poida, que se poida, que se poida, que sexa digna na que se siga a que se poida, que se poida, que se poida, que se poida, que se poida, que se siga a que se poida facer a que se poida facer a que se poida, que se siga a que se poida, que se poida facer a que se poida Todo para todos! De todo iso queremos reflexionar no manifesto que publicamos baixo a lema Euskal Herria digitala e que realizaremos nas xornadas de outubro. Estades convidados!

*Idoia Zengotitabengoa e Joseba Permach son membros da Fundación Iratzar