Como se creou a Rede Solidaria da Zona vella? Cales foron os primeiros pasos para pór en marcha a iniciativa?

Cando nos demos conta da situación de emerxencia, e utilizando o marco dos diferentes colectivos que nos reuniamos no Comité de Folga, tanto individuais como veciñais, comezamos a organizar a rede. Entendemos a situación nun todo, sabemos que non podemos limitarnos a pór parches nos baleiros deixados polo sistema capitalista, aos traballos de vixilancia conxuntural. Pero a partir de aí comezou o noso camiño, convocando unha asemblea de veciños para dar resposta ás necesidades xurdidas na emerxencia. Tomamos todas as medidas necesarias para levar a cabo esta asemblea, deseñadas por un grupo de sanitarios.

Nestes primeiros días traballamos sobre todo no aspecto técnico, pero sen perder o norte, mentres tanto, fomos traballando na liña de loita. Fomos sumando recursos e ferramentas ao noso funcionamento, e mentres recibimos as chamadas de “Auzogileen” e “Bizilagunak” informámoslles da nosa rede, porque temos claro que quedarnos nun mero asistencialismo sería un fracaso e que calquera que participe na rede debe entender que para sobrevivir ás consecuencias desta crise é imprescindible construír o poder veciñal e organizar a defensa veciñal.

Seguistes algún exemplo?

Non seguimos modelos concretos, pero recollemos as ideas dos membros doutros pobos. Cando empezamos a darnos conta de que a emerxencia sanitaria chegaría a Euskal Herria, puxémonos en contacto cos membros de Italia, que levaban varias semanas organizadas por barrios para facer fronte á emerxencia. De aí a idea de crear unha liña de coidado mutuo. Doutra banda, para dar continuidade ao proceso de intercambio de prácticas e ideas, comezamos a buscar información sobre os modelos organizativos doutros países, como os dos Países Cataláns. E de aí tamén recibimos ideas e puxemos en común as prácticas de loita. Un claro exemplo diso é o “Plan de Choque”.

Que obxectivos ten a rede?

O noso obxectivo principal é que os traballadores e os veciños non sexan quen paguen as duras consecuencias desta crise. Impulsados pola solidariedade de clase, empezamos a tecer redes entre militantes e veciños e organizamos unha resposta colectiva ante a situación de emerxencia.

No marco deste obxectivo principal, vemos imprescindible situar o coidado no centro e o obxectivo a curto prazo é que toda a veciñanza teña cubertas as súas necesidades básicas, favorecendo o carácter solidario e comunitario.

De face a curto prazo, os obxectivos están orientados a dar unha resposta colectiva á situación de emerxencia, activando ferramentas de defensa veciñal ante esta situación. Entre estes obxectivos atópanse os seguintes: que ningún veciño ou veciña teña a necesidade de abandonar o barrio pola imposibilidade de pagar a vivenda, que os pequenos comercios non pechen a persiana, que se garantan os dereitos dos traballadores, que se garanta o servizo sanitario universal do barrio…

A medio e longo prazo, o obxectivo sería ir máis aló da situación de emerxencia, o que levaría ao día a día do barrio. Porque o que expomos –defensa veciñal, coidados veciñais, creación de comunidades– non son as necesidades propias desta situación de emerxencia, senón as que esta crise intensificou.

Nas catro primeiras horas de funcionamento da rede, 60 persoas presentáronse á rede para colaborar nela. Cantas persoas sumáronse xa?

A resposta dos veciños e veciñas está a ser positiva, 170 persoas xa chamaron para mostrar a súa disposición a colaborar; a algunhas persoas tivémoslles que rexeitar porque non cumprían os protocolos sanitarios. Con todo, quen non poden cumprir os traballos que tiñamos planificados nun principio, propuxéronnos outras ofertas. Doutra banda, cada vez son máis os veciños que chaman para expresar as súas necesidades. Aos primeiros chamámolos “auzogile” e aos segundos “veciños”, termos que inventamos porque nos parecen máis axeitados para definir un traballo que vai máis aló do asistencialismo. Estamos a desenvolver un proceso baseado na construción de barrios; co estímulo das relacións veciñais que se foron rompendo nos últimos anos, estamos a construír relacións políticas, máis aló da axuda, co obxectivo de non pagar a crise sanitaria e económica de sempre. Utilizamos a palabra “auzogile” porque estamos a construír o barrio e realizando unha achega ao barrio e estamos a demostrar a nosa disposición a responder as necesidades dos veciños do barrio.

170 persoas ofreceron axuda. En canto á petición de axuda, está a ter o mesmo éxito?

Está a custarnos máis chegar aos veciños que teñen necesidades. Con todo, cremos que é normal, xa que neste barrio no que non hai relacións hai desconfianza cara ao descoñecido. Co traballo diario, temos a intención de dar a volta a esa desconfianza, e cremos que aos poucos o imos conseguindo.

Cada vez son máis os veciños que chaman en busca de axuda e asesoramento. Ademais, empezamos a recibir chamadas de veciños que sofren vulneracións de dereitos laborais ou que necesitan asistencia xurídica. O reto que temos a partir de agora é organizar a loita e a resposta colectiva cos veciños e veciñas que se están achegando máis aló da asesoría e están en contacto connosco.

Por tanto, non falariamos de “éxito”, senón da necesidade e dificultade de articular unha verdadeira resposta colectiva.

Que lectura facedes?

Cremos que nun principio a falta de confianza da xente é unha das razóns polas que non recibimos chamadas, xa que estamos na Zona vella de Bilbao, onde o barrio se converteu nun escaparate, perdéronse relacións de colaboración e, por tanto, os veciños non se coñecen. A isto engádese unha actitude xeneralizada que se xerou nesta situación de emerxencia: Baixo a lema “Salvese quen poida” (que se salve quen poida) cada un encheu as súas neveiras e armarios os primeiros días. De todos os xeitos, a nosa intención é conseguir a confianza no traballo cotián, e niso estamos. Cada vez son máis os chamamentos que recibimos para pedir axuda, xa sexa para axudar cos mandatos ou para responder as vulneracións de dereitos laborais. O principal reto agora é superar ese servizo de axuda e asesoramento do momento e organizar unha loita conxunta. Por iso, vemos imprescindible pór forzas na defensa dos barrios, na construción da comunidade e na recuperación das relacións entre os veciños e veciñas.

Por outra banda, como neste momento non é posible estar presente na rúa, a vía principal que temos para chegar aos veciños é a telemática e temos claro que non é a mellor para chegar a algúns sectores do barrio. Por ese camiño, cada día tentamos pór en marcha a nosa imaxinación para atopar outros camiños, como pór cuñas informativas desde os balcóns.

Cal é o funcionamento da rede?

Na actualidade traballamos en diferentes grupos de traballo: de comunicación, de loita, de equipo xurídico e de saúde. Ademais, contamos cun equipo motor no que se toman decisións políticas e garántese a coordinación entre os diferentes grupos de traballo. Aínda que cada grupo ten funcións concretas, a comunicación entre todos é imprescindible e para iso utilizamos aplicacións de mensaxería ou reunións de vídeo.

Desde o principio establecéronse quendas de “central” de apoio, que corresponden a tres persoas que traballan co teléfono e o email. Desde esta central recóllense e organizan os datos tanto dos “Auzogiles” como dos “Veciños”, póndoos en contacto. Ademais, os casos rediríxense a diferentes grupos de traballo, infórmase noutros barrios, difúndese información e realízanse diferentes traballos.

Tivestes algún impedimento á hora de actuar? Houbo algún forense que tivo un choque coa policía, por exemplo?

De momento non tivemos ningunha situación dese tipo, pero sabemos que nalgún momento pódese chegar a ela. Con esta previsión e co obxectivo de protexer aos veciños e veciñas que participan na rede, lemos e resumido as guías deseñadas por avogados e equipos de avogados individuais. Está claro que a policía aproveitará esta situación para utilizar unha violencia desproporcionada e non xustificada. Por iso é moi importante estar informado en todo momento dos nosos dereitos e deberes para que non utilicen este estado de alarma e medo para controlar aínda máis as nosas vidas. E na mesma liña, facemos un chamamento aos veciños da parte vella para que rexeiten o control dos veciños e coidemos entre nós.

Os veciños realizan achegas diversas. Por citar algunhas, que tipo de achegas fixo a xente?

As achegas e propostas foron moi variadas. No barrio a onda de solidariedade está a ser brutal, recibimos ofertas de locais comerciais que tiveron que ser clausurados, algúns están dispostos a falar por teléfono coa xente, outros están dispostos a axudar aos alumnos cos deberes. Tamén se mostraron dispostos a ofrecer servizos de tradución, a pasear aos cans e a cociñalos, entre outros. Ademais, os veciños e veciñas lanzaron propostas para difundir a información e, tomando como base as súas propostas, puxemos en marcha dinámicas para difundir as mensaxes aos catro ventos: gravar as cuñas e colocalas nos balcóns, ou colgar pancartas e carteis improvisados desde os balcóns, por exemplo.

As redes de solidariedade non están exentas da propagación do virus. Tívose en conta este aspecto e a rede conta coa colaboración dun equipo sanitario. Que achegou este grupo?

Traballamos xuntos desde o principio. O primeiro que fixemos cando empezamos a crear a rede foi falar cos sanitarios máis próximos. Recollemos uns se-sete sanitarios e deseñaron todos os protocolos de seguridade que temos, así como o contacto co ambulatorio do barrio. As súas instrucións non son nada novo en si mesmas, son as medidas de seguridade que Osakidetza aconsella, pero estableceron as instrucións precisas a seguir na execución de cada unha das accións e deseñaron unha lista de requisitos para ser auzoganista. Máis aló de protocolos e medidas, esta estreita relación permítenos coñecer as condicións dos sanitarios e dos centros de saúde.

Ademais, en todo momento estamos pendentes do estado de saúde dos participantes da rede e no caso de que haxa algún cambio, hai que porse en contacto connosco para informarnos e garantir os protocolos. Doutra banda, recollemos información de todos os momentos nos que se reúnen veciños e veciñas para identificar ás persoas que nalgún momento estiveron en contacto coa persoa que desenvolve os síntomas da enfermidade.

Se non me equivoco, apoiastes a acción en dous eixos interrelacionados: o coidado e a loita. En que se basea cada un? Cal é a conexión?

O noso obxectivo principal é dar unha resposta colectiva a esta situación de emerxencia e ás consecuencias que vai traer, baseadas no coidado mutuo e a loita, que son as dúas liñas de traballo que temos. Cremos que estas dúas liñas son inseparables, porque coidar o un ao outro é loitar e só mediante a loita garantiremos o coidado mutuo.

En canto ao coidado, expomos atender aos nenos e ás necesidades das persoas do grupo de “risco”, é dicir, atender á situación de quen por diferentes razóns teñen que evitar saír de casa –levar compras, falar por teléfono, levar medicamentos…–. Con todo, cada día xorden novas necesidades ás que tamén tentamos dar resposta. Tamén nos parece interesante ter en conta as reflexións e lecturas sobre o coidado realizadas polo movemento feminista.

En canto á loita, ofrecemos protección, apoio e asesoramento a todas as veciñas e veciños afectados polas vulneracións de dereitos, tanto no ámbito laboral como en calquera ámbito –xa sexa porque non poderán pagar o aluguer da súa vivenda, porque terán problemas para pagar as facturas de subministracións, etc.–. Porque sabemos que as consecuencias desta crise estenderanse máis aló do traballo asalariado. A nosa intención é non só dar unha resposta individual a cada caso, senón tamén ir articulando unha resposta colectiva, é dicir, construír unha defensa veciñal.

A rede comezou a responder á situación xerada polo coronavirus, pero a vosa formulación tamén está de face ao futuro. Volver ao que coñecemos como “situación de normalidade” non o vedes como saída, verdade?

Esta situación, na dependencia do capital, fainos imposible pór as vidas no centro e organizarnos conxuntamente. E aínda que sospeitamos que se trata de situacións “normais”, o problema maniféstase nunha situación de crise como a que estamos a vivir agora. Precisamente desta necesidade nacen estes grupos de coidado mutuo, e nós polo menos non temos intención de desaparecer cando se acaba o estado de emerxencia, porque é un problema de raíz e así hai que entendelo se queremos facerlle fronte.

Tomaremos medidas concretas para facer fronte ás necesidades do momento. Pero consideramos imprescindible facer unha análise do contexto, mentres atendemos ás emerxencias a curto prazo, sen perder o norte, para comprender e afrontar a totalidade da crise.

Os problemas económicos e sociais derivados desta crise non son senón consecuencia da “normalidade” patriarcal e individualista que o capitalismo impuxo, produto da violencia estrutural do propio sistema. A nosa aposta é non volver a iso, porque quedou claro que o pór as vidas no centro é fundamental para a supervivencia das e os traballadores, e o sistema que até agora nos subordinou non o fai. Fronte a iso, nós reivindicamos un modelo de vida baseado no coidado mutuo, na organización e na defensa dos barrios.

Vostedes teñen claro que o que presentaron como unha emerxencia sanitaria é, no fondo, outra crise. Ante a previsión de que os danos a esta crise fáganse efectivos ao persoal, puxeron en marcha un Plan de Choque. Cales son as reivindicacións?

Como xa dixemos, non cremos que o que temos ante nós sexa só unha emerxencia sanitaria, porque con esta emerxencia están a saír á luz a crise do capitalismo e os cimentos corruptos deste sistema. Por iso, o obxectivo do Plan de Choque que estamos a desenvolver a nivel de barrio é que os traballadores e traballadoras non sexan quen pagemos esta crise. Para iso, vimos a necesidade de crear unha formulación de loita que vaia máis aló da situación de emerxencia, facendo referencia a cinco grandes reivindicacións: a vivenda, o comercio, os pisos buxán, a saúde e o traballo.

Entre as reivindicacións están a suspensión dos alugueres e hipotecas das vivendas, a suspensión das facturas dos servizos urxentes (auga, gas, electricidade…), a suspensión dos alugueres e hipotecas dos pequenos comercios do barrio, pór a disposición dos veciños os hoteis, pisos turísticos e pisos buxán das axencias inmobiliarias para dar resposta ás graves consecuencias da emerxencia e, entre outras cousas, asegurar un servizo sanitario de calidade e alcanzable no barrio, que non teña en conta as necesidades das persoas asalariadas e traballadoras.

En calquera caso, hai que dicir que aínda estamos a elaborar o Plan de Choque, porque temos claro que as ideas, as forzas e a participación de todos os axentes do barrio son imprescindibles para articular unha verdadeira resposta colectiva. Para garantir o Plan de Choque do barrio, por tanto, estamos a organizar a defensa veciñal.

A situación de emerxencia e as medidas que iso leva dificultaron enormemente a súa organización e resposta colectiva. Como afrontades estas dificultades?

Esta situación é nova para todos, polo que as dificultades se presentan en todas partes. Como a vida que temos por diante é nova, na última semana vímonos obrigados a modelar o modelo de militancia. Por unha banda, non podemos estar na rúa para difundir a información desde a proximidade, nin reunirnos para debater entre nós. Doutra banda, nesta situación de emerxencia preséntansenos continuamente novas problemáticas que requiren unha resposta inmediata, polo que debemos estar en contacto en todo momento.

Cada día pensamos en novas estratexias para facer fronte ás dificultades e recibimos as propostas dos veciños. Aos poucos imos aprendendo e temos que ir adaptándonos á situación.

As redes de solidariedade están a estenderse por barrios e pobos. Tedes relación con outras redes?

Estivemos en contacto con outras redes desde o principio. Porque desde o primeiro momento pareceunos imprescindible difundir e compartir o material que creamos, polo que demos e recolleito información e reflexións en todo momento. As redes creáronse na maioría dos barrios de Bilbao e estamos a coordinar e tecendo entre todos, respectando os ritmos de cada barrio.

Os pasos dados nesta dirección durante estas dúas primeiras semanas foron reunións telemáticas nas que se reuniron os representantes de cada rede. Neste marco, imos compartir os detalles de cada unha das redes e a acordar puntos para traballar en común no futuro.