Este 24 de agosto cúmprense 27 anos dos sucesos ocorridos no Filtro de Montevideo. Desde a conciencia internacionalista solidaria, o pobo uruguaio e numerosas organizacións do movemento popular reivindicaron o dereito de asilo como pobo aos militantes vascos Jesús María Goitia, Mikel Ibáñez e Luís Lizarralde, cuxa extradición fora solicitada polo Reino de España. Para as organizacións, militantes e cidadáns de Uruguai, a mobilización provocou varios días de mobilizacións e máis dun centenar de feridos e dous mortos: Fernando Morroni e Roberto Facal.

O movemento estudantil chamou á folga e a forza política Fronte Ampla chamou á manifestación de apoio popular á demanda de asilo. As radios CX36 e CX44 convocaran para o día 24 unha concentración, unha folga xeral e unha manifestación, xa que ese día finalizaba calquera posibilidade de interpor un recurso legal. Ao redor de 50 parlamentarios, numerosas organizacións de dereitos humanos e a Igrexa católica de Montevideo apoiaron o asilo político. O Consello Departamental de Montevideo, pola súa banda, aprobou unha declaración na que se afirmaba que “é terra de asilo o territorio que honra a tradición uruguaia (...)”. Con todo, o lehendakari, Luís Alberto Lacalle, afirmou que "si a Xustiza decide a extradición, hai que irse de aquí". Este é un tema do Poder Xudicial e, sen máis, teñen que estar a disposición de el”. Ademais, precisou que “o asilo político non ten cabida cando se cumpre a extradición”, xa que esta é habilitada polos tribunais de Uruguai como consecuencia de delitos cometidos en España por supostos membros de ETA.

O día 24, ás 17:00 horas, comezou a represión xeral sen previo aviso. A policía irrompeu dacabalo para desaloxar a praza dos manifestantes, arremeteu contra a multitude e golpeouna con forza. Foi a maior represión social desde a volta do país á democracia en 1985, liderada polo ministro do Interior, Anxo María Gianola.

A partir das 20:00 horas, poderase seguir en directo o partido “52. púxose en marcha o “código operativo”, que é o “código de policía en perigo de morte”. A represión intensificouse, a maioría dos feridos producíronse nese momento e tamén se produciu o asasinato de Fernando Morroni. A madrugada do día 25, Roberto Facal foi asasinado mentres realizaba fotografías e transportaba auga de matera aos asistentes á concentración, segundo informou o Departamento de Seguridade.

O 26 de agosto, miles de persoas permaneceron silenciosas durante catro horas co féretro de Fernando Morroni na zona. A súa nai dixo: “Non vou culpar aos vascos, porque os que reprimiron son de aquí, os que reprimiron da maneira máis cruel foron os uruguaios; mataron a mozos, entre eles ao meu fillo, eliminaron a outros utilizando todas as armas que tiñan nas súas mans”.

Tras o suceso do filtro produciuse unha discusión. Sacaron as pantasmas e concentraron os ataques nos tupamaros para aterrorizar aínda máis aos asustados. O ex tupamaro Eleuterio Fernández Huidobro afirmou que “ETA pode tomar represalias contra o noso país” e advertiu que “agora hai que asumir a responsabilidade de todas as consecuencias”. A dereita presionou para que o progresismo se opuxese á organización radical. A Fronte Ampla enseguida adxudicou o fracaso das eleccións de 1994 a “grupos radicalizados e insoportables”. No Comité Central do MLN, pola súa banda, argumentouse que a masacre se produciu por enfrontar de forma organizada a represión e que, dalgunha maneira, a responsabilidade dos asasinatos era súa. Para non xustificar á Policía e evitar a repetición de asasinatos, había que renunciar á estratexia de creación dunha forza militante con espírito de loita, e no seu lugar promover a desobediencia civil ou a resistencia non violenta. Con todo, Fronte Ampla e MPP-Espazo 609 nunca desenvolveron estratexias para utilizar activamente a non violencia.

Un ano despois dos sucesos do filtro, realizouse a primeira manifestación para lembrar e rexeitar suceder, e repetiuse ano tras ano, até hoxe. A convocatoria foi realizada pola organización Permanente dos Dereitos Humanos, aínda que non participaron organizacións como o sindicato PIT-CNT e a Fronte ampla, aínda que si moitos dos militantes das súas bases, xunto a algúns sindicatos máis pequenos.

No Estado Español, no BOE do ano 2002 publicouse o seguinte: “A don Anxo María Gianola, ex Ministro do Interior da República Oriental do Uruguai, para manifestar a miña verdadeira estimación, a proposta do Ministro de Asuntos Exteriores e previa deliberación do Consello de Ministros na súa reunión do día 15 de novembro de 2002, quero concederlle a Gran Cruz da Orde de Isabel Católica. Madrid, 20 de novembro de 2002. JUAN CARLOS R. Ministra de Asuntos Exteriores, ANA PALACIO VALLELERSUNDI”.

O movemento popular uruguaio pide cada ano informes de intelixencia sobre o crime do filtro na capital uruguaia. Con todo, despois de tres gobernos da Fronte Máis (2005-2020), non se publicou ningunha investigación, e os asasinos e os que dirixiron a represión seguen impunes.

Mentres o novo goberno branco de centro-dereita do presidente Lacalle Pou fai axústelos liberais e privatizacións que se podían esperar, Fronte Ampla acusa da súa derrota ao “esforzo e desgaste” que supostamente supón estar no goberno durante quince anos. Con todo, a xente cre que “en Uruguai temos claro que, a pesar de que hoxe temos no Goberno unha coalición multirreactiva do Partido Nacional, si houbese un ministro, Fronte Ampla e Astori, faríase igual. No medio da pandemia pagaríase a débeda externa porque hai que cumprir ou ‘honrar’ a palabra dada a algúns especuladores que viven nos grandes palacios”.

“Entre algúns uruguaios recadáronse catro mil millóns de dólares en bancos nacionais e estranxeiros” e, na mesma época, “100.000 cidadáns quedaron por baixo da liña de pobreza”. A Cámara de Comercio aprobou a perda de 100.000 postos de traballo e de 6.000 empresas nun país de 3.462.000 habitantes. Das 300.000 persoas que perderon o seu emprego, 240.000 inscribíronse en 15.000 “xornadas solidarias”, en postos de traballo por valor de 300 dólares.

Ante todo iso, o novo goberno de Lacalle Pou está a tentar, o máis axiña posible, recoñecer a impunidade actual e futura, empoderando máis á policía coa lei Urxente de Pinza (LUC) e limitando e reducindo manifestacións, piquetes, dereito á folga, etc. A Federación Uruguaia de Cooperativas de Vivenda por Axuda Mutua, denominada Federación de Estudantes Universitarios de Uruguai, promoveu unha campaña de recollida de firmas entre o movemento feminista e o movemento sindical para realizar un referendo en contra desta lei. Por fin, a Fronte Ampla decidiu sumarse á campaña, aínda que a decisión deste partido, que agora é opositor, veu dos seus propios principios e non da dirección. Ademais dos sectores organizados, nos últimos quince días miles de mulleres e homes saíron a recoller pola súa conta as firmas que faltaban e, finalmente, conseguiron máis de 100.000 firmas.

Estes son algúns aspectos da historia dos sucesos do Filtro e da conxuntura da manifestación deste ano. Non se pode negar a importancia de Filtro como parte da memoria histórica compartida de Uruguai e do País Vasco. Con todo, non debemos esquecer que é tan importante traballar como manter a Filtro na nosa memoria histórica para que ningún responsable deses crimes poida esquecer suceder, nin os seus cómplices, nin ningún delincuente, que até agora quedaron impunes.

Filtro quere dicir un fracaso da solidariedade internacionalista vasca, porque non se actuou de forma preventiva. Con todo, calquera fracaso, si non se vende como non é, pode converterse aínda en vitoria se se mantén na memoria do pobo e esta memoria promove a mobilización para evitar a desmemoria desinteresada dos criminais.

Sabemos que “cando o vello mundo morre, o novo necesita tempo para aparecer. E nesta penumbra xorden os monstros”. As mulleres e os homes novos non nacen. A revolución é a que fai á muller e ao home novos solidarios e internacionalistas. Con todo, en lugar de “a vaidade do mal” podemos crear “a vaidade do ben”. Como? Pois “con moito pesimismo, que pertence ao entendemento”, e “con moito optimismo, que pertence á vontade”, é dicir, xusto o contrario do que facemos á esquerda, cando nos desviamos cara á irracionalidad dun pragmatismo progresista liberal.