Despois estudou bioloxía e mergullouse no mundo da investigación.

Foi moi difícil para min elixir estudos, gustábanme moitas cousas dentro da ciencia e a biotecnoloxía, a bioquímica e a biomedicina prestábanme moita atención/atraíanme moito. Ao final decidín facer Medicamento, pero a nota de selectividade non foi suficiente (a bioloxía foi o peor exame que fixen). Coa intención de volver tentalo metinme na Bioloxía, porque tiña materias similares ao Medicamento e pódense validar. E encantoume a bioloxía, a xenética e as posibilidades que ofrecía, especialmente no campo da investigación. Entrei no laboratorio de antropogenética da facultade e ao final, o de Medicamento, quedou no camiño.

En AZTI estás a estudar organismos do océano profundo. Como xorde a oportunidade?

Eu tiña claro que quería estudar en Euskadi e ao buscar oportunidades para desenvolver a miña carreira científica atopeime co departamento de xenética de AZTI. Gustáronme moito os proxectos que tiñan e tiven unha entrevista co meu actual director de tese. El propúxome participar neste proxecto para o meu traballo fin de máster e traballamos xuntos a gusto. Ao terminar, propúxome quedarme no seu grupo.

Os organismos do ecosistema mesopelágico son os que vostede analiza en particular. Cal é o ecosistema mesopelágico?

O mar faise máis profundo a medida que nos afastamos da costa, xa que estamos sobre a plataforma continental. As costas oceánicas son os límites das plataformas e son cantiis mergullados. Alí a profundidade varía duns centos a miles de metros. Tras estes cantiis chegamos ao océano aberto. A luz do Sol alcanza os douscentos metros de profundidade e, onde comeza a escuridade, existe un ecosistema mesopelágico. Por iso chámaselle zona escura. É a primeira parte do océano profundo e é un dos ecosistemas máis grandes e descoñecidos do planeta. Non está claro que organismos viven alí, pero o que sabemos é que estes organismos teñen un papel fundamental no clima e nas cadeas tróficas. Historicamente considerouse que vivían poucos e pequenos organismos, pero os estudos actuais apuntan a que no ecosistema mesopelágico existe a maior biomasa de peces do mundo. O obxectivo da miña tese é aumentar o coñecemento da biomasa e a biodiversidade destes animais mediante técnicas xenéticas.

Para coñecer organismos mesopelágicos utiliza mostras de auga. Como é o proceso?

O ADN ambiental é o material xenético herdado do medio ambiente, é dicir, o ADN que conteñen restos de organismos presentes na auga ou no solo, escamas de peixe, células, etc. Este ADN corresponde aos organismos que o habitan e recuperámolo cuns litros de auga ou uns gramos de terra. Isto permítenos obter información sobre especies sen necesidade de contacto con organismos.

A mostraxe é o primeiro paso do proceso de análise do ADN ambiental. Para chegar ao ecosistema mesopelágico debemos recoller mostras de auga profunda en mar aberto. Para iso necesitamos un barco oceanográfico para afastarnos da costa e utilizamos un aparello chamado roseta. A roseta ten unhas botellas e funciona con control remoto. Cando chegamos ao momento onde queremos tomar as mostras, até máis de 1.000 metros de profundidade, baixamos a roseta coas botellas abertas. Logo subimos aos poucos co cable e nas profundidades que nos interesan, paramos a roseta e pechamos unhas botellas. Repetimos o proceso durante a subida. Así, cando a roseta volve ao barco temos mostras de varias profundidades e podemos construír un perfil vertical. Despois, a auga fíltrase polas cápsulas que soportan o material xenético e destas membranas extraemos o ADN no laboratorio.

Neste proxecto traballamos con mostras dos mares europeos, é dicir, do Mediterráneo e do Atlántico Norte. A maioría das mostras que temos son do Golfo de Bizkaia xa que se realizan mostraxes nas campañas anuais de AZTI. Dispomos de mostras a partir de 2018 e en breve comezaremos con estudos de tendencias temporais.

Que información recibes desta mostra de auga?

Unha vez filtradas as mostras de auga, veñen os traballos de laboratorio, é dicir, o segundo paso do proceso. No laboratorio extráese o ADN, analízase a súa calidade e selecciónanse secuencias de especies de interese con marcadores xenéticos. Estes produtos se secuencian. Por último, os datos de secuenciación requiren unha análise bioinformático, que é o terceiro paso. Unha vez procesados, os datos compáranse coas bases de datos de referencia para identificar as especies presentes nas mostras.

O ADN ambiental supón un gran avance na obtención de información sobre especies no océano profundo. Os métodos tradicionais de estudo do océano baséanse na pesca. Isto supón un gran esforzo e demostrouse que non son do todo eficaces para o estudo de especies como os organismos mesopelágicos. A análise do ADN ambiental é unha revolución á vista da facilidade da mostraxe. Nós traballamos con dúas técnicas de análises de ADN: ensaios específicos e metabarcoding. Os ensaios específicos serven para analizar e cuantificar de forma moi precisa o ADN dunha soa especie. Estes estudos son importantes para calcular a biomasa dunha especie. A técnica de metabarcoding é un estudo multiespecie no que podemos determinar a biodiversidade dos ecosistemas e estudar as especies que viven. Isto é moi importante para a monitorización.

Identificas o ADN das mostras de auga coas especies correspondentes. Cales conseguiches identificar? algún descoñecido?

Está a traballarse coa técnica de ensaios específicos para cuantificar a biomasa de anchoa de fondo (Maurolicus muelleri). É o peixe mesopelágico máis abundante no golfo de Bizkaia e desempeña un importante papel nas redes tróficas. Mediante a técnica de metabarcoding, estamos a nos centrar agora mesmo en peces e luras de fondo. No golfo de Bizkaia detectamos máis de cen especies de peces.

Tamén analiza a dieta das presas para obter información sobre as capturas.

Traballamos con grandes depredadores como mamíferos mariños. Son organismos situados na parte superior das cadeas tróficas e aliméntanse de organismos mesopelágicos. É importante comprender estas relacións nun contexto de sobreexplotación pesqueira e cambio climático para comprender o funcionamento actual dos ecosistemas e prever posibles cambios nos mares futuros. Eu traballo cos excrementos das baleas. Determinar a dieta das baleas é moi difícil porque se alimentan en profundidade, pero as súas feces flotan no mar e analizando o ADN podemos saber de que especies aliméntanse.

Dicía na súa Tese que o ADN ambiental proporciona información exclusiva sobre o papel dos organismos mesopelágicos no océano. Que din os resultados?

Nós deixamos toda a columna de auga e xeramos perfís verticais. Este modo de mostraxe permite a localización de diferentes comunidades e grupos de organismos en capas de auga. Outros métodos de mostraxe, como as redes pesqueiras, non poden mostralo. Ademais, sábese que moitos animais mesopelágicos, como os chipirones, evitan as redes e outros non poden ser capturados pola súa fraxilidade.

Os organismos mesopelágicos teñen un comportamento moi particular que se coñece como migración vertical. Durante o día atópanse no fondo do mar, pero pola noite soben á superficie para alimentarse. Ao acabar a noite volven esconderse e baixan. Este movemento realízase diariamente e ten un gran impacto no ciclo do carbono, xa que estes animais promoven o secuestro do carbono mariño. Analizando o ADN ambiental podemos identificar as especies que migran e as que non migran. Agora estamos a traballar en cuantificar o número de individuos que participan.

Cal é a integridade da biodiversidade do ecosistema mesopelágico? sábese?

A comunidade mesopelágica está composta por todo tipo de organismos, desde bacterias e virus descoñecidos até grandes animais como o Krill, o plancto xelatinoso (medusas e similares), os chipirones e os peixes. Con todo, aínda non se sabe con exactitude o número de especies de cada grupo e a distribución dos océanos do mundo. Estímase que máis dun terzo de todas as especies mariñas están aínda por descubrir. É lóxico si temos en conta que o 95% do volume do océano está aínda sen explorar.

Que supón coñecer os seus organismos?

O coñecemento do océano profundo permitiranos comprender o seu funcionamento e utilizar os recursos de forma sostible e eficaz, ademais de garantir a saúde e a duración dos ecosistemas.

Di que o océano segue sendo un lugar sen investigar... pensa continuar nesa tarefa?

Si, gustaríame seguir en bioloxía mariña. Estou moi contento traballando neste interesante e innovador tema. Para un mozo científico hoxe en día é moi difícil atopar cousas novas e a exploración do océano préstame moita atención. Ademais, o meu traballo contribúe directamente á xestión sostible dos ecosistemas e motívame moito influír nunha das maiores preocupacións do mundo actual: o cambio climático. Quero traballar para mellorar a nosa relación co mar.

Como foi a súa experiencia na Tiotesis?

Foi curioso participar no concurso. Estaba nun barco oceanográfico, no Atlántico. Nunha campaña de procura de larvas de anguía estabamos a recoller mostras de auga para a miña tese. O meu director envioume a información do concurso e decidín participar. Ao principio non sabía que contalo en tan poucos tweets. Cando fas unha tese sobre algo che parece importante todo o que sabes e queres contalo. Logo decidín facer varias fotos e a partir de aí saíu a mensaxe. Levo só dous anos coa tese, non teño resultados nin conclusións importantes, pero espero que o ano que vén haxa datos interesantes para participar na próxima Chiotesis.

Cales son os retos que tes entre mans?

O meu obxectivo máis claro é terminar a tese. Con todo, aínda teño moito que aprender e esta sensación non termina coa tese. Quero seguir desenvolvendo como científico. O que máis me gusta da investigación é que nunca deixas de estudar. Quero seguir traballando en ciencia aplicada, nunha contorna multidisciplinar e con expertos doutros ámbitos.