Desde o ano 1985, cada ano realízase a medición do uso das linguas en Tolosa. O Grupo de Eúscaro Galtzaundi e o Concello de Tolosa presentaron recentemente os resultados da medición das rúas de Tolosa 2019. Nesta ocasión, recolléronse 3.246 entrevistas e 8.647 falantes. «O gran volume dos datos recibidos permite garantir condicións de fiabilidade estadística», sinalan desde Galtzaundi.

A medición da rúa do ano pasado ha deixado un resultado significativo: o uso do eúscaro na rúa (49,1%) rexistrouse por encima do castelán (48,5%), é dicir, ouviuse máis euskera que o castelán nas rúas de Tolosa. Pois é a primeira vez nun século. «Sábese que a medición da rúa realízase en Tolosa a partir de 1985, pero temos evidencias de que foi así por primeira vez en cen anos», afirman desde Galtzaundi.

As testemuñas da posguerra recoñeceron que o eúscaro se ouvía moi pouco nas rúas de Tolosa naquela época. Desde entón até 1985, a presenza do eúscaro no pobo foi moi escasa. «Hai numerosos testemuños de tolosarras reunidos en varios libros e no proxecto Ahotsak, que recolle o legado oral, e en todos eles destácase que nos anos previos á guerra o eúscaro apenas tiña presenza nas rúas de Tolosa».

Tamén hai testemuños da situación anterior á guerra. «Unha das máis significativas é a páxina informativa de 1921 sobre a creación da Ikastola na praza Gorriti. Co título “Amas o eúscaro?”, menciónase que entre os menores de quince anos xa non se ouvía o eúscaro: «E se gústache o Eúscaro, non deixaches de palpar as bágoas, na rúa de Toulouse, dentro duns anos, vendo a tendencia que o eúscaro leva cara a el?... Na rúa de Toulouse o eúscaro desde as primeiras espadas. Poderiamos concluír, por tanto, que o castelán xa dominaba entre os tolosarras; as prácticas lingüísticas de posguerra corrobórano».

Mozos, de abaixo a arriba

Unha vez realizado o diagnóstico preciso do uso, extraéronse algunhas conclusións principais. O uso do eúscaro na rúa reafirmouse en 20 puntos en Tolosa nos últimos 34 anos. En 1985, situábase no 29%, fronte ao 49,1% do ano anterior. Cabe destacar que, en 1981, o 51% da poboación de Tolosa era euskaldun. En 2016, pola súa banda, situáronse no 71%. Por tanto, non só aumentou no uso da rúa, senón tamén no coñecemento, en 35 anos.

O estudo realizado recolle numerosos detalles. Así, aprécianse diferenzas significativas entre as distintas franxas de idade. Desde 1985, a clasificación do uso do eúscaro entre xeracións cambiou radicalmente. Os mozos pasaron de ser os últimos a ser os segundos. Fai 34 anos, os adultos eran os que máis falaban euskera na rúa; agora, son as xeracións máis novas os que máis utilizan o eúscaro.

Hoxe en día, o 70% dos nenos e nenas falan en eúscaro nas rúas de Tolosa. O 63% dos mozos, o 57% dos adultos novos, o 44% dos adultos maiores e o 29% dos maiores. «Nesta evolución destaca a diferenza entre os maiores de 35 anos e os menores: Os menores de 35 anos rexistraron un grao de utilización do 65% e os maiores de 35 anos medíronse un uso do 39%».

Nos primeiros anos medidos, o uso de nenos experimentou un gran aumento. Nos últimos anos, con todo, produciuse un descenso na subida de prezos. Desde 2014, o descenso no uso das persoas maiores ha experimentado un estancamento, que se produce por primeira vez desde a década dos 90.

“A presenza de nenos e nenas ten moito que dicir no uso do eúscaro na rúa”, sinalaron desde Galtzaundi. Os datos de uso máis altos (80%) rexístranse cando nenos e adultos están xuntos e cando os nenos e nenas participan na conversación. Os máis baixos, con todo, prodúcense cando os adultos non están á altura dos nenos (36%). «No caso das persoas maiores, a mera presenza infantil eleva o uso ao 57%», subliñan desde a asociación.

Éxito do traballo en equipo

Desde Galtzaundi afirmaron que a evolución dos resultados das medicións rueiras de Tolosa «ten unha gran importancia» para a análise da presenza da lingua na rúa. «Máis aló dos resultados anuais, a evolución permite unha análise fiable da situación. Detrás da reactivación dos últimos anos está o traballo dos cidadáns que puxeron o seu granito de forma diferente».

Nesta evolución de 34 anos, considérase que a implantación do modelo D en todos os centros educativos do municipio ten unha «especial relevancia». «Detrás deste cambio, ademais dos centros educativos, están os pais e nais euskaldunes, erdaldun e profesorado que apostaron por ese modelo, así como todos aqueles que tentaron normalizar o uso do eúscaro no lecer e nas actividades extraescolares ao redor dos mozos. Por suposto, tanto os alumnos que nun tempo nas clases nocturnas, como posteriormente nos euskaltegis, fixeron un esforzo de euskaldunización como os profesores que traballaron niso. Este logro é tamén consecuencia do esforzo realizado polos tolosarras na euskaldunización».

Por outra banda, recoñeceron que o traballo realizado polo Concello de Tolosa e en especial pola comisión de eúscaro e o servizo municipal de eúscaro é parte deste logro. «Desde o momento da súa posta en marcha, as medidas adoptadas e os proxectos desenvolvidos a favor do eúscaro supuxeron un importante impulso á lingua, xunto coa implicación do resto de institucións».

Ademais, os medios de comunicación en eúscaro creados a partir dos anos 90 tamén son considerados como puntos fortes da evolución. «Os vascos abríronnos as portas a informarnos sobre a contorna e o mundo en eúscaro, e os que deron pasos a favor do eúscaro tanto no comercio como no mundo laboral tamén permitiron garantir o eúscaro en máis ámbitos da nosa vida». «É un logro colectivo que aumente significativamente a presenza do eúscaro nas rúas de Tolosa», conclúen desde o grupo de eúscaro. «É o froito do labor de grupos, asociacións, movementos sociais, creadores e persoas e euskaltzales que deron pasos firmes a favor do eúscaro. E os resultados finais demostran o importante que foi o granito de participación de todos os axentes e individuos que participaron neste logro».

O eúscaro, motor da vida

O Concello de Tolosa, pola súa banda, seguirá reforzando e pondo en valor a identidade do eúscaro, “dando pasos para fomentar o uso do eúscaro na rúa e en casa, de forma que Tolosa sexa o centro de inspiración do eúscaro”. O novo Decreto do Eúscaro aprobado o ano pasado, ademais de permitir o funcionamento do Concello en eúscaro, prioriza o uso do eúscaro e protexe os dereitos lingüísticos da cidadanía, co obxectivo de impulsar o uso do eúscaro tanto no ámbito laboral como na época de relación coa cidadanía.

De face ao futuro, consideran que será “imprescindible” traballar novos camiños para “influír nos hábitos lingüísticos da cidadanía, tanto no ámbito privado como no público, para que o eúscaro sexa o motor da nosa vida. Por tanto, será fundamental seguir desenvolvendo políticas lingüísticas eficaces e iniciativas de diferentes ámbitos».