A pesar de que nas últimas décadas producíronse avances significativos nalgúns ámbitos e zonas do proceso de euskaldunización, nas administracións públicas o eúscaro enfróntase a serios obstáculos e ameazas. Ademais da ofensiva contra o eúscaro que se está desenvolvendo nos xulgados, e do uso do eúscaro que se está reducindo no País Vasco en xeral, o acceso aos servizos públicos en eúscaro non está garantido en absoluto. Corresponde á Administración, principalmente, adoptar medidas para garantir os dereitos lingüísticos, incluída a UPV/EHU.

Algunhas das medidas adoptadas recentemente, así como o IV Consello de Goberno da UPV/EHU aprobado o pasado 11 de xuño. O contido do Plan de Eúscaro preocupounos. O III Congreso Internacional de Estudos Vascos foi un orgullo no difícil reto de euskaldunizar á UPV. O novo plan queda máis patoso que o plan. A pesar de tentar ter un resultado diferente, rexeitáronnos as achegas realizadas aos borradores. A falta de concreción no Plan é evidente, con obxectivos e accións moi xerais e con moi poucos indicadores para medir o nivel de esixencia. Xunto a iso, é evidente a falta de valentía para adoptar as medidas necesarias. O plan é continuista, inmerso no ámbito da comodidade da inercia. Pero na inercia que temos na UPV/EHU vemos claras ameazas mesturadas con novos elementos preocupantes. De feito, observamos que ao longo das últimas dúas décadas puxéronse en marcha algúns criterios de euskaldunización por parte das direccións da UPV/EHU. Detéctase unha situación na que, a pesar dos esforzos realizados, crese que os criterios poden ser mitigados. Quizais estamos nun punto de inflexión do proceso de euskaldunización no que a suave pendente comezou? O tempo dirao, pero hai medidas e tendencias que o advirten.

No que respecta ao ensino de grao, o obxectivo fixado para 2027 é alcanzar entre o 94,4% e o 96% dos créditos obrigatorios en eúscaro. Dadas as dificultades e as excepcións (principalmente en filoloxías), non é aceptable que, 44 anos despois da posta en marcha da UPV/EHU, moitos alumnos e alumnas euskaldunes non teñan garantido o dereito a recibir materias de grao en eúscaro na universidade pública. Identificáronse as materias que son, pero non se viron plans nin calendarios para ofertalas en eúscaro. E que dicir das materias optativas de grao, onde a oferta é moito máis baixa. O único obxectivo que se fixou é que os graos con materias optativas en eúscaro alcancen de 53 a 56, o que se lograría coa oferta en eúscaro dunha materia en cada grao…

No caso dos másteres, aínda que o incremento de créditos en eúscaro proposto no plan (do 14,1% ao 19%) é significativo, concentraríase en moi poucos másteres. De feito, a inmensa maioría dos másteres seguirán sen a presenza do eúscaro.

Aínda que non está recollido no Plan de Eúscaro, o aumento progresivo da oferta en inglés xéranos dúbidas. Inmerso na internacionalización e consciente da importancia do coñecemento doutras linguas (non só o inglés), supón unha competencia co eúscaro. Cada vez impártense máis materias en inglés, pero en moitos departamentos, algunhas materias dos graos (especialmente opcionais) non se ofrecen aínda en eúscaro (e nos másteres, que dicir, non…). Si os recursos non se incrementan de forma evidente e os criterios non se fixan claramente (e non están claramente definidos), podemos intuír a quen vai perder nesa competición…

En canto ao perfil de eúscaro do profesorado, actualmente o 66% ten perfil C1 e como obxectivo se prevé alcanzar o 70% en catro anos. O esforzo por alcanzar estas porcentaxes fíxose durante moitos anos e así hai que recoñecelo. Con todo, detectamos algúns aspectos concretos que son preocupantes. Antes, salvo algunha excepción, os postos de traballo que serían permanentes tiñan un perfil de eúscaro. Ultimamente, cada vez son máis as prazas sen eúscaro que chegan ás comisións de decisión, e o equipo directivo cada vez acepta máis.

Tamén estamos ante un cambio cualitativo. De feito, os investigadores con acreditación I3/R3, en lugar de destinalos a postos de investigadores permanentes, son destinados pola dirección a prazas de profesorado permanente, axustando o perfil lingüístico do posto a cada persoa. Na OPE de 2023 aprobáronse 35 prazas de profesorado permanente para este colectivo. As que se crearon até agora non teñen perfil de eúscaro e, vista a realidade lingüística dos investigadores, podemos adiantar que a maioría das prazas que se crearán serán sen eúscaro. Isto non é correcto xa que se esixiu o nivel C1 de eúscaro ao resto dos profesores. Ademais, os novos profesores sen eúscaro non poderán asumir o ensino en eúscaro dos seus compañeiros de traballo, a condición de que estes déanse de baixa repentina. A apertura desta nova vía de contratación corre un grave risco. Pódese esperar que a presión para crear postos de traballo sen eúscaro nalgúns departamentos sexa cada vez maior: se non solicitaches o eúscaro a outro profesor, por que a este candidato, estando na sección durante moito tempo, le negas a praza de profesor? (Si, a endogamia mantense moi presente nas universidades, incluída a UPV…). Coa porta un pouco aberta, a presión crecente (xa sexa por departamentos, sindicatos ou persoas de gran peso) pode abrir cada vez máis a porta, dificultando moito o retroceso.

No caso do Persoal Técnico e de Xestión e do Persoal de Administración e Servizos, os obxectivos recolleitos no Plan son modestos, aínda que en catro anos o incremento do 42 ao 50% do persoal que ten acreditado o perfil lingüístico 3 supón un paso significativo. Con todo, o plan non vai garantir a atención en eúscaro en moitos servizos internos e seguirá sen cumprir as datas preceptivas para o perfil de eúscaro en moitos postos de traballo, entre outros, porque permitirá que na OPE que estea en marcha non exista o perfil preceptivo de eúscaro que teñen os postos de traballo.

A atención en eúscaro tampouco estará garantida nas empresas externas. A pesar de que nas cláusulas de subcontratación recóllese que as empresas deben asegurar a atención en eúscaro, non se cumpre en moitos sitios. Calquera vasco que pase polas cafetarías, copisterías e outros espazos dos campus sábeo ben…

A universidade pública non é só un lugar para obter a titulación académica ou para traballar. É tamén un espazo moi importante para influír na sociedade vasca, clave para a euskaldunización e para manter vivo o eúscaro. A relaxación e os resultados dos cambios de menor ruído que se están levando a cabo na UPV/EHU verémolos nos próximos anos e décadas, quizais cando sexa demasiado tarde. Correspóndenos a todos os traballadores e alumnos euskaltzales que estamos na UPV/EHU, así como a todos aqueles sectores que queren unha educación de calidade en eúscaro para as próximas xeracións. Tanto para a adopción de medidas como para esixir a súa implementación. É imprescindible manter a tensión. Sen tensións, o eúscaro ten moito que perder, tamén na universidade pública.

Iñaki Etaio e Nere Alkorta, en representación da sección sindical do sindicato LAB da UPV/EHU