Para quen durante anos militamos na asociación Euskal Herrian Euskaraz (EHE) a evolución da EHE nos últimos anos foi triste: falta de capacidade para a loita ideolóxica, desmovilización xeral, procesos de reflexión longos e absurdos, capacidade embotada para influír na sociedade, desaparición constante dos grupos, marxinación dos actos de denuncia, campañas para traballar a motivación, etc. Para algúns, un reflexo dos cambios da sociedade. Final dunha fase de loita. Novos tempos. Adaptación. A verdade é que a case todos os movementos populares da órbita da esquerda abertzale oficial sucedeulles o mesmo. Tras a desaparición de ETA, a confrontación saíu da rúa, e limitáronse a traballar en iniciativas politicamente correctas.

Os mesmos que dirixiron a nefasta traxectoria dos últimos anos anunciáronnos o nacemento dunha nova EHE. As bases da nova EHE recóllense no documento Ikusmira (presentado en Usurbil o 20 de febreiro). Ao parecer, a nova EHE terá o mesmo obxectivo, lograr unha Euskal Herria euskaldun. Certamente, é un consolo porque nos últimos tempos estamos a ver cambios ideolóxicos que antes eran impensables. Por tanto, parece que podemos estar ante a reactivación de EHE. Con todo, si analizamos con detemento o documento Ikusmira, observamos que hai cambios significativos con respecto á liña histórica da EHE.

EHE naceu en Durango o 4 de novembro de 1979. Si buscamos o documento de creación en Internet, non se pode atopar o documento orixinal. Só hai algúns fragmentos de texto soltos na rede. É realmente sorprendente que este importante documento desta institución histórica non estea dispoñible nin na web de EHE nin na entrada de Wikipedia. Neglixencia ou intención de esquecer? De feito, o documento de creación é correcto e rigoroso. Ao ler o escrito, aínda transmite frescura. A análise da situación de entón, na súa crueza, sen corrección política. Criticou duramente aos partidos abertzales: “Non teñen verdadeiras intencións, programas e praxes para a recuperación do eúscaro”. Ademais, en relación co papel da EHE destaca que: “Esta reivindicación e denuncia plasmarase en accións prácticas”. Nesta breve frase aparecen tres características que definiron o carácter de EHE ao longo dos anos: reivindicación, denuncia e acción. Por tanto, traballar a motivación a favor do eúscaro nunca foi unha tarefa de EHE. De feito, este labor deixouse en mans das asociacións de eúscaro.

Curiosamente, no documento Ikusmira non se realizou unha análise seria da situación actual. O tres características históricas mencionadas atópanse totalmente desaparecidas no escrito. Nin reivindicacións, nin denuncias, nin feitos. Para o novo EHE os principais culpables da situación diglósica do eúscaro son “o estado español e o francés”, porque son “colonizadores”. Non hai dúbida de que os dous Estados teñen responsabilidades. Isto é así, e escribiuse sobre iso amplamente. Con todo, as responsabilidades sobre a situación diglósica do eúscaro son moi diversas. Eu creo que neste momento é máis preocupante o cancro que temos dentro de casa, e, con todo, no documento Ikusmira non se fixo ningunha referencia ás responsabilidades dos partidos abertzales. O documento é politicamente correcto cos axentes de aquí, deixando de lado o discurso histórico rigoroso e directo de EHE. Isto é moi significativo. Os inimigos foráneos veñen ben para cubrir as miserias internas. Ao longo de décadas, os axentes abertzales han controlado en diversos puntos de Euskal Herria os centros de poder máis importantes. Tiveron a oportunidade de impulsar políticas lingüísticas atrevidas, pero non o fixeron. En ámbitos estratéxicos como Osakidetza e a Ertzaintza, o eúscaro segue sendo alleo. Na situación diglósica dos medios de comunicación castellanohablantes “vascos” (EITB, Gara, Deia,…) é evidente a responsabilidade dos partidos abertzales. E que se pode dicir dos modelos educativos que non euskaldunizan? E os plans de eúscaro das empresas de décadas longas que non supoñen un cambio real? Desgraciadamente, desde 1979 a actitude dos partidos abertzales non cambiou demasiado. Ensináronnos deixamento, hipocrisía e incoherencia á hora de dar pasos valentes a favor do eúscaro, e hoxe en día estamos a recoller os seus froitos (os datos do uso testemúñano). O labor de EHE sempre foi denuncialo e en ningún caso mirar cara a outro lado.

Pero, sen dúbida, a clave do documento Ikusmira é a reivindicación a favor da independencia de Euskal Herria. O novo EHE fixouse como obxectivo principal. A independencia é necesaria para lograr unha Euskal Herria euskaldun. A maioría estamos de acordo niso, pero como se debe expor? EHE non ten forza para levalo a cabo e o único que pode facer é mergullarse nas estratexias doutros axentes. E quen serán os compañeiros de viaxe da nova EHE? Partidos abertzales castellanohablantes? No documento Ikusmira explícase claramente para que necesitamos a independencia, “para poder impulsar unha política lingüística soberana”. Empuxar? Ou seica? Neste apartado, o novo EHE indica que o eúscaro será un elemento secundario na defensa da independencia, pola necesidade de mellorar a súa eficacia. Vénme á cabeza Irlanda. Podo estar equivocado, pero parece que a partir de agora a nova EHE dedicarase a dar cobertura vascófona ás campañas que fagan posible a independencia destes políticos abertzales. Por iso, no documento Ikusmira non hai ningunha crítica aos axentes abertzales.

Por último, creo que a referencia que se fai á desobediencia é pouco crible. De feito, a desobediencia é unha ferramenta perfecta que a EHE veu utilizando ao longo dos anos para levar a cabo os seus obxectivos. Desgraciadamente, nos últimos anos os liberados que xestionan EHE rexeitaron totalmente a desobediencia a través da iniciativa de EHE. Non hai máis que repasar a hemeroteca. De feito, na actualidade existe unha absoluta submisión na maioría das áreas. Os axentes abertzales reivindican a independencia un día e ao día seguinte vanse a arrodillar a Madrid. E ninguén se ruboriza. Xunto a eles desobedecerá o novo EHE?

En definitiva, parece que o carácter e a acción decidida a favor do eúscaro da EHE histórica acabouse, en detrimento do eúscaro. Neste caso, o novo EHE terá un percorrido curto.

* Ex militante de EHE