O ano pasado faleceu Joan Mari Torrealdai Nabea (Forua, 1942 - Usurbil, 2020), investigador da cultura vasca e presidente do consello de administración de Euskaldunon Egunkaria. Pero antes de morrer estaba a preparar un libro que conta a creación, desenvolvemento e peche do proxecto que marcou gran parte da súa vida, o de Egunkaria. Este martes pola noite presentouse o Egunkaria na sede de EiTB. O éxito da sociedade civil no Parque Cultural Martín Ugalde de Andoain foi o encargo que recibiu Joanmari Larrarte para terminar o libro e o xornalista e profesor Imanol Murua que lle precedeu.

“Ti terás que acabar”, dixo Torrealdai a Larrarte, quen explicou na presentación de Andoain os pormenores deste proceso. Moita xente achegouse ao acto, do mundo do eúscaro e da prensa, e respondendo as preguntas de Murua, o acto tamén debullou cal é a esencia deste libro.

Trátase dun traballo baseado en testemuños, hemerotecas e documentos internos, pero “non é a historia de Egunkaria escrita en maiúsculas”, segundo Larrarte, xa que Torrealdai tiña moi presente que estabamos demasiado cerca para explicar esa historia. Por iso está escrito en primeira persoa, desde as súas vivencias.

Dividido en oito capítulos, o nacemento de Egunkaria ten un peso significativo e os intentos anteriores que levaron a cabo tamén o deixaron claro na presentación. No libro Torrealdai di que o “ÓRDAGO” realizado polo grupo de Argia para crear Egunkaria foi fundamental: “Argia deu o primeiro paso e foi ela quen puxo en marcha o proceso de creación de Egunkaria”. Xa contaban con infraestruturas e recursos.

Ao redor destas orixes, Murua destacou no acto unha fotografía do Hotel Ercilla de Bilbao de 1990: No centro de Martin Ugalde, acompáñanlle Joxemi Zumalabe e o propio Torrealdai. Estaban a presentar o proxecto en nome do grupo Egunkaria sortzen. Murua explicou que cada un representaba a un “mundo”, Ugalde ao nacionalismo da posguerra, Zumalabek ao grupo “novo e loitador” da volta de Argia e Torrealdai “conectábanos con Elkar-Zabaltzen e o sector da euskalgintza que rodeaba ese mundo”. Murua afirma no seu preámbulo que esta foto valía “ouro”.

Creado pola sociedade civil

En opinión de Larrarte, Torrealdai tiña nos últimos anos un gran esforzo, que é a tese do libro e que levou ao título: Egunkaria foi creado pola sociedade civil. “Non só no peche, senón tamén no momento da creación de Egunkaria tiveron que explicar, demostrar, que Egunkaria non era o creado por ETA, que o xornal empezou en Argia e que Argia chamou ao eúscaro e organizouse en eúscaro en Egunkaria Sortzen, para poder iniciar este proxecto”.

O libro tamén recolle as relacións conflitivas coas institucións e os movementos que hai que facer para conseguir as subvencións. Reunións e incomodidades, suxestións, discursos e cartas... Sempre dubidaba de quen tomaba decisións, de quen estaba detrás do proxecto e de cales eran as “pallas” na foto. Á vista da operación policial e do xuízo de 2003, é evidente que algúns souberon defender con firmeza a súa independencia ante as declaracións dalgúns cargos políticos.

Nas súas preguntas de resposta, Murua non evitou algúns temas espiñentos. Por exemplo, no relato da historia do proxecto de “distorsión” das acusacións de peche de Egunkaria: estas acusacións deron lugar a “argumentos que nos afastan dos lazos” coa esquerda abertzale, polo que, ao seu xuízo, non se recoñeceu “suficientemente” o apoio dese sector político ao proxecto neses inicios. Larrarte tamén cre que: “Si naquela situación dos 90 o PNV situouse en contra, si a esquerda abertzale situouse en contra, hoxe non estariamos a falar de isto”.

O final do libro é para dar as grazas. En palabras de Larrarte, Torrealdai agradeceu á sociedade vasca que, tras o peche de 2003, "mantívose firme o proxecto", recuperou a súa fortaleza e conseguiu que ao catro meses puxésese en marcha Berria. Este terminou a súa intervención lendo unha pasaxe da introdución escrita por Torrealdai: "A participación de moitos foi o que fixo posible que Egunkaria, e máis tarde Berria, o seu seguimento, fóra posible. Non é a miña intención tomar un protagonismo que non me corresponde. Non querería ter un lugar esaxerado nese proxecto que foi (e é) deste pobo –e púidoo conseguir!–. Só espero que o meu punto de vista axude a entender mellor o proxecto".