A revolta popular de Gamazada abriuse en Navarra en maio de 1893 e durou até maio de 1894. En España eran tempos de crises duros, e o ministro de Facenda, Germán Gamazo, estableceu unha serie de medidas restritivas, entre elas a supresión total do réxime foral navarro, cos seus últimos retoques. Por iso, a revolta popular en Euskal Herria foi unha das primeiras posicións que, tras a perda dos foros, volveron reivindicar publicamente e con forza o valor dos foros, Gamazada polo historiador Xabier Irujo. A forza da Unión (Txalaparta, 2023), explica. Así o conta Iñaki López Luzuriaga na súa introdución: "No tépedo de Gamazada xestáronse, maduraron ou difundiron algúns dos símbolos e recordos do renacemento vasco que hoxe coñecemos: Ikurriña, o himno Gernikako Arbola, o monumento aos Foros de Pamplona, o escudo Zazpiak Bat e, máis tarde, o moderno escudo oficial de Navarra".

En Pamplona, en xuño, unhas 15.000 persoas manifestaron, e os primeiros incidentes graves tiveron lugar en Vitoria-Gasteiz a principios de agosto; uns días, en Gernika, celebrouse un prestixioso acto de Sanrokada, no que se queimaron bandeiras españolas ante as autoridades españolas, e posteriormente chegou a de San Sebastián o 27 de agosto.

O ministro Práxedes Mateo Sagasta estivo de vacacións en San Sebastián. Naquel día, o ambiente estival era o das corridas de touros, o Casino colgado e a banda municipal no quiosco do Boulevard. Ao finalizar o concerto, un cidadán pediu ao director da banda que golpease a Árbore de Gernika, que era a banda sonora da Gamazada, pero o director díxolle que non, porque o alcalde lle ordenou expresamente. Pero os cidadáns non quedaron calados: cantaron a capella e "Gora Foruak!". gritaron "Imos a casa de Sagasta". Viaxaron ao Hotel Londres durante a sublevación, onde estaba o ministro. A Garda Civil escorrentou ao tiroteo, realizou polo menos 30 disparos segundo os historiadores, e houbo múltiples feridos nos incidentes. O historiador Iñaki Egaña aclara que, aínda que nun principio se cría que morreron tres persoas, houbo polo menos seis. Ademais, acolleu a máis de 60 persoas.

En febreiro do ano seguinte aos incidentes o ministro Gamazo rexeitou a medida de anulación do réxime foral de Navarra.

Solicitude ao Concello de recoñecemento de vítimas

A iniciativa popular Gamazada en San Sebastián colocou unha placa no quiosco do Boulevard donostiarra como homenaxe ás vítimas. Piden ao Concello que "asuma e oficie" a homenaxe.

A homenaxe realizouse no canto, co título: "Unha canción á liberdade". Entre outros, cantaron o Gernikako Arbola e Beñat Gaztelumendi cantou o verso nesta melodía. Conclúe, como recibiu Naiz: "Hoxe sumamos/homenaxeamos a 130/ anos/ encomiando voces/ rebeldes/ pedra e canto".