Unha primeira coincidencia é o anonimato dos impulsores das mobilizacións, aínda que as vías de comunicación sexan diferentes. A principios de outubro colocáronse nos portais do barrio vitoriano de Errota carteis non asinados, convocando aos veciños a unha concentración o día 8, coa lema “Delincuencia e ocupación de lonxas” e en favor dun barrio seguro e sen delincuencia. Unha semana máis tarde, a convocatoria pasou da concentración á manifestación e desde entón estase celebrando todos os martes, con máis chamamentos e participación de máis veciños (ao redor de 300 o último martes). O ocorrido na Egia de San Sebastián é máis coñecido, xa que recibiu unha maior repercusión. A concentración, convocada a través das contas anónimas de Instagram e do grupo Telegram, denominado Donosti (LQNCD), celebrarase o próximo 22 de outubro e mobilizarase todos os luns.

Este tipo de manifestacións racistas existiron antes en Trintxerpe, sen ir máis lonxe a principios de outubro, pero os sucesos de Egia e Errota comparten un dobre salto cualitativo: por unha banda, expoñen unha mobilización permanente e, por outro, buscan a confrontación entre a cidadanía. En Egia, a Cea Solidaria da Rúa convocou varias concentracións na mesma hora e no mesmo lugar no que se reparte comida aos veciños. No Muíño de Vitoria-Gasteiz, a manifestación percorre o camiño entre dúas lonxas ocupadas por mozos racistas que participaron na protesta. En ambos os casos rexistráronse incidentes e tensións na zona do incendio.

Cal é o papel do pp?

En Donostia-San Sebastián, tres concelleiros do PP do concello participaron nas dúas mobilizacións realizadas até o momento e na primeira delas producíronse enfrontamentos “entre os concelleiros Jorge Mota e Vanesa Vélez, que pediron aos seguidores do KAS que se atopaban alí, e insultándolles nalgúns momentos”, segundo recolleu Xalba Rámirez de Irutxuloko Hitza. É unha cuestión directamente relacionada co LQNCD PP? Ramírez, que analizou as canles Instagram e Telegram do movemento, non deu ningunha resposta, Seguridade ou o señuelo da nova extrema dereita? reportaxe. Di que a maioría dos seguidores de LQNCD son cidadáns que “non se suman aos partidos”, pero tamén que se retroalimentan entre o movemento e o PP, con varios exemplos: A conta de Instagram compartiu desde 2022 diversos vídeos da campaña do PP ou, “eu non creo que ese perfil sexa alarmante, o que fan é demostrar moitas cousas que suceden en Donostia a través das redes sociais”, apoiou o portavoz e concelleiro do pp no Concello, Borja Corominas.

No Muíño tamén acudiron algúns concelleiros do Concello de Vitoria-Gasteiz do mesmo partido (así como un representante da Deputación de Vox). A asociación veciñal Errota Zaharra acusou a estes partidos de ser "o obxectivo de buscar a tensión, os conflitos e o voto entre os veciños do barrio". “As manifestacións no muíño están relacionadas con Vox e o PP”, publicou o medio dixital Gasteizberri o pasado 23 de outubro. Segundo puido saber ARGIA, un dos promotores da mobilización do Muíño reuniuse con dous representantes do Concello de Vitoria-Gasteiz, recentemente comezadas as protestas. Un deles, ademais, cumpre funcións no partido máis aló da política municipal de Vitoria-Gasteiz, segundo todos os indicios (e fai negocios ilegais aos activistas anti-ocupación das lonxas, que logo son marcas no sector inmobiliario).

O que está claro é que o pp está a impulsar as mobilizacións e a confrontación, e fixérono de forma pública. Pero, pode ser que vaia máis aló e organícese desde a sombra? Si é así, podemos estar ante unha estratexia global e sostible cara ao futuro? Os datos anteriores dinnos que a resposta pode ser afirmativa, pero a día de hoxe non se pode asegurar. En calquera caso, tería unha lóxica política total. O PP xoga no Estado español dúas cartas principais, ETA e a de inseguridade-migración-delincuencia. En Euskal Herria, o primeiro é un produto caduco; o segundo é unha carta de gran potencialidade para saír do gueto actual.

Mentres tanto, a coalición PSE-PNV, que goberna xuntos en Donostia-San Sebastián e Vitoria-Gasteiz, segue alimentando o marco da súa suposta rival, situando a solución na Policía e na “firmeza” fronte á delincuencia. O espectro político institucional segue virando á dereita: Pp na posición teórica de Vox, PNV e PSE na do pp, e os partidos de esquerda en xeral, demasiado silenciosos. Pero ese desprazamento á dereita non é só cuestión dos partidos políticos.

Racistas, non de extrema dereita

Durante as últimas semanas mantiven conversacións con varios veciños e amigos do Muíño, que se viron afectados polo que está a ocorrer, a maioría dos que se dedican aos axentes sociais do barrio, así como con algúns de Egia e Donostia. Debúxanse situacións parecidas: a maioría dos cidadáns que se achegaron a estas mobilizacións racistas non son de extrema dereita, moito non identificaranse probablemente coa dereita (aínda que a de Donostia parece ter un toque máis ultrarrápido); máis aló das mobilizacións, nas conversacións entre bares, comercios ou amigos proliferaron comentarios racistas e punitivos violentos, mesmo entre a xente da esquerda. Que está a pasar? Moitas cousas.

É certo que algúns dos mozos racializados que puxeron o foco foron roubados, mesmo violentos (entre eles algúns dos meus amigos), e que tiveron altercados nas rúas, a maioría das veces entre eles (os que non poden desvincularse da miseria material que viven, dos seus duros pasados e da súa falta de futuro, da violencia permanente que sofren da man da Policía, do desprezo que reciben da sociedade, da rúa e dos problemas de consumo de drogas ou da saúde mental que xeran). Pero nin Errota nin Egia son a selva, e son moitos os conflitos e problemas de convivencia que poden xerar inseguridade nos nosos barrios: abusos policiais, desafiuzamentos, violencia intrafamiliar, violencia machista... Con todo, non producen alteracións de tamaño. Por que os mozos racializados si?

Por unha banda, o machismo na nosa sociedade como o racismo é transversal, nidifica máis ou menos para todos. Por iso, entre outras cousas, se o que crea delitos ou altercados é un dos brancos, o autor é “persoa” e responsable, mentres que se o autor é outro, si é o outro, denominámolo cunha característica colectiva (neste caso e en función do grao de racismo, o voitre, o mouro, o musulmán, o magrebí…). Doutra banda, varios medios de comunicación e contas de redes sociais puxeron en marcha hai tempo unha campaña cotiá na que continuamente pon o foco nestes delitos e conflitos, dunha maneira sensacionalista que alimenta a inseguridade, o medo e o racismo (en Álava, o traballo e a influencia dO Correo é determinante neste sentido, e segundo cóntanme no caso de Gipuzkoa un dO Diario Vasco e a maioría das cadeas). O mesmo fan a extrema dereita e a extrema dereita política. Á fin e ao cabo, a dereita está a facer o seu traballo. E a esquerda?

A debilidade da esquerda

As persoas comentadas anteriormente únense en que a esquerda e a construción popular están moi debilitadas neste ámbito, os seus discursos e propostas apenas conectan con aqueles veciños que senten inseguridade e medo, non están a ser capaces de romper o marco ultra imposto pola dereita política e mediática, faltan ferramentas teóricas e prácticas. Afortunadamente, hai respostas: KAS segue dando ceas, a manifestación de San Sebastián foi multitudinaria, dez asociacións de veciños de Vitoria-Gasteiz protestaron contra as manifestacións racistas e pediron solucións “sociais” e “integrais”, expresáronse na mesma dirección varios de Donostia, chamaron á mobilización antifascista contra LQNCD... O traballo de todos eles e de moitos outros é de aplaudir e imprescindible. Pero non é suficiente para parar derívaa racista e autoritaria.

“Conseguiron establecer o marco, e nese marco non podemos gañar”, díxome estes días con preocupación un representante político. “Acudimos aos veciños co discurso do modelo social e a responsabilidade das institucións e non tocámolos, ‘virán coas túas bondades’…” explicoume un membro dunha asociación de veciños. Dá igual até que punto os medos son ‘reais’, até que punto son ‘creados’: se os hai, actúan politicamente, e tamén hai que responder a eles, o que ás veces require entrar no barro. Faloume da necesidade de xogar no marco actual para conectar coas inquietudes e medos da cidadanía: Que o pague o delincuente? Si, pero na lóxica da xustiza restaurativa, seguridade? Todos queremos vivir seguros, non regalemos a palabra á dereita, a recaracterizemos... Xogar tamén no marco actual, pero alimentando á vez a outros. E, sobre todo, traballar antes de que se produzan conflitos interesados e mobilizacións racistas, cos veciños e connosco mesmos, amigos e parentes supostamente non racistas, para que non se acendan máis mobilizacións e cando o fan para facerlles fronte desde unha posición mellor.

Os factores que explican o que estamos a vivir estas semanas en Egia e no Muíño repetiranse e profundarán nos próximos anos, non somos especiais niso, polo menos é un fenómeno occidental. O que se pretende pola dereita e por arriba está claro, xa o estamos vendo, que imos facer pola esquerda e por abaixo? Acertar será unha das claves decisivas para decidir si nos próximos anos seguiremos avanzando cara ao fascismo ou abriremos a porta ás transformacións profundas.