Sodes dúas ramas do mesma árbore, pero durante anos loitastes no mesmo campo de batalla. Cando comezou a súa militancia?

Mikel Martin (M.M. ): A miña militancia empezou fai 42 anos. Lin un artigo no revista Punto e Hora de Euskal Herria que me fixo mover moitas cousas dentro e foi un fito. Na mesma época existía en Bizkaia un grupo de EHGAM [Movemento de Liberación Gai-Lles do País Vasco] e púxenme en contacto cos seus membros. Celebrouse unha reunión en Donostia-San Sebastián, e esa foi a miña primeira reunión. En 1979 mataron ao travesti Francisco Vadillo Santamaria Francis en Errenteria, e uns meses despois saín do armario.

A creación de EHGAM tivo lugar en 1977. Un compañeiro, Antonio, veu de Galese e reuniuse cun dos fundadores do grupo na feira de Durango, xunto a Imanol Álvarez. Antonio dixo a Imanol, palabra por palabra: Sabías que no Reino Unido as maricas reúnense para loitar polos seus dereitos civís? Que che parece si facemos algo aquí?’. Imanol díxolle que vía moitas dificultades en Euskal Herria, pero seguiron adiante, e até hoxe pelexámonos.

Pilar Mendibil (P.M.):?Empecei a militarme no movemento feminista aos 15 anos, na Asemblea de Mulleres de Donostia. Despois creamos o Colectivo de Lesbianas Feministas. En Donostia-San Sebastián vivíase un ambiente bonito durante aqueles anos, máis que en Bilbao. As persoas que militabamos moviámonos ao redor da Asemblea de Mulleres de Donostia e EHGAM, pero EHGAM sempre foi moi masculino. Nese momento as lesbianas decidimos que tiñamos que facer uns encontros en Euskal Herria para decidir onde nos situabamos. En Zamalbide [Errenteria] celebramos os primeiros encontros de feministas de Euskadi en 1983. Alí fomos mulleres lesbianas que participabamos no movemento feminista e que participaban en EHGAM. Foi entón cando decidimos crear grupos de lesbianas dentro do movemento feminista, e xurdiron colectivos en Bizkaia, Gipuzkoa, Álava e Navarra. Creamos unha coordinadora para traballar xuntos, e durante moitos anos demos traballo a moitos.

As mulleres que militabamos en EHGAM e no movemento feminista viamos as carencias en ambos os movementos e decidimos organizarnos dentro do movemento feminista co obxectivo de teorizar as reivindicacións. Esta decisión, ás veces, non foi fácil. Temos que lembrar que o movemento feminista de entón era o movemento feminista do aborto, e a nós apertábannos moito. De broma dixemos que si noutra vida encarnamos aos heterosexuais, todos os abortos pagaránolos o movemento feminista. A nosa loita era moi difícil, porque eran tempos difíciles, e porque esa era a principal reivindicación que o movemento feminista tiña na rúa: o aborto. Foi difícil dar cabida ás nosas reivindicacións.

Cales foron os fitos e reivindicacións do movemento LGTBI en Donostia-San Sebastián?

M.M. : Durante todas estas décadas os grupos foron creados por moitas persoas, que achegaron o seu granito de area á liberación LGTBI. Moitos deles desapareceron. No ano 1997 créase o grupo Gehitu en Gipuzkoa. Antes, outros axentes levabamos anos loitando e seguimos traballando nas reivindicacións que comezaramos. EHGAM tivo altibaixos en canto á intensidade da militancia, pero seguimos aquí.

Aquí estamos. A verdade é que non mo esperaba, pero aquí estamos. Despois de 42 anos na militancia Maritxu, sigo aquí. As palabras que estiveron moi presentes no inicio da miña militancia foron ‘Aquí estamos, e non nos escondemos’. Tras 42 anos de andaina, a lema ten un carácter actual.

En 1977 creouse unha plataforma reivindicativa formada polos grupos de liberación gai de Euskal Herria. Esta plataforma concretou varias reivindicacións e a día de hoxe aínda son temas de actualidade. Ao longo da historia, as heterosexualidades transmitíronse a través dunha cadea de explotación e escravitude, deixando fóra desta historia a homosexualidade, tanto entre homes como entre mulleres, e tamén a transexualidad, a intersexualidad e a bisexualidad.

Somos suxeitos obrigados, pero sen dereitos. Estas ideas exclúen a toda persoa que non sexa heteronormativa, e unha das formas de transmitir ese pensamento é a educación. Na frase ‘A educación é o camiño’ resumiamos un dos nosos principais eixos de loita. A día de hoxe, esa reivindicación aínda está por conseguir.

En torno ao ano 1987 produciuse a explosión do movemento. Todos os eventos e actividades que organizabamos tiñan un gran éxito. Había un eco que chegaba a moita xente e esas persoas tiñan moito interese en ouvir a esas bolleras e eses maricóns. Lembro unha actividade que realizamos na biblioteca da praza da Constitución, o lugar estaba cheo de xente.

En 1985 e nos anos seguintes, a SIDA fíxonos moito dano ás maricas. Foi un verdadeiro opresor que oprimiu completamente o movemento. Foi moi doloroso.

P.M.: A enfermidade supuxo un retroceso tremendo nos logros obtidos até entón mediante a loita social. Ademais, os danos emocionais e o sufrimento das persoas da comunidade foron brutais. As lesbianas que estabamos ao noso lado, polo menos, vímolo. Aínda que a SIDA causou unha masacre, creo que os anos álxidos do movemento remóntanse aos anos 80.

M.M. : Si, foi moi doloroso e obrigounos a retroceder. Ademais, recuperamos aos poucos o estigma reducido até entón. A sida fíxose popular como enfermidade de transmisión e estendeuse a idea de que só afectaba a persoas con tres H: heroinómanos, homosexuais e hemofílicos. Aquí conseguímolo, pero noutros moitos países aínda teñen un problema serio.

Sabemos que nunha persoa crúzanse as opresiones e os privilexios. Sendo muller lesbiana, como viviches aqueles anos?

P.M.: O noso armario era horrible. Nós non existiamos, esa era a nosa situación. Unha das nosas principais necesidades era conseguir espazos seguros, e para iso fixemos un gran traballo. Cando eu tiña 15 anos ía a sitios do anbiente para coñecer a lesbianas, pero hoxe en día, en Donostia, non sabería onde ir se tivese esa idade. Entón había moitos sitios: a catedral era o local de Maruja, costa do cu, A Habana, Alboka, etc. Pódese dicir que existía un mapa cos locais do anbiente, e sabiamos que se fósemos alí estariamos ben. Ademais, tiñamos a oportunidade de ligar neses lugares.

Nós loitabamos principalmente pola existencia e a visibilidade. Tamén faciamos discursos contra a heterosexualidad, por suposto, pero eu creo que naqueles tempos loitabamos pola supervivencia. O armario era sufocante. Por exemplo, se aparecías en televisión nunha manifestación, podías arriscarche a quedarche sen traballo ao día seguinte.

Hoxe en día hai moita xente que non di o que é lesbiana, pero tamén conseguimos un armario moi amplo para eles.

O cambio tamén foi notable na terminología empregada polo movemento.

M.M. : Naquela época usabamos o nome gai en EHGAM, cun sentido inclusivo. Non só utilizabamos a Gai para nomear aos homes que lles gustan; usabamos a Gai para nomear o movemento político de liberación sexual, xa sexa mulleres lesbianas, travestis, transexuais, transgénero, etc. Á fin e ao cabo, non eramos heteronormativos para definir ás persoas. Produciuse un gran cambio na terminología. Na actualidade, fincouse o sentido de nomear ao colectivo e engadiuse ao nome LGTBIQ o signo ‘+’, mostra da diversidade.

P.M.: Cando empezamos a militarnos moitos deses termos eran descoñecidos. Eu lembro que EHGAM dicía ao principio que non había homosexuais, senón prácticas homosexuais. E existimos as Lesbianas, un das nosas principais lemas. Estes temas, hoxe en día básicos, estaban no centro da loita.

Na Costa do globo atopábase o local Malmaison, e alí os travestis baixaban ás manifestacións para loitar connosco. Era terrible o que tiñamos que vivir nesas manifestacións. Con todo, eu creo que o grupo transfeminista Medeak foi un grupo moi importante en Donostia e en Euskal Herria, porque ofreceu unha nova maneira de entender as cousas na loita LGTBI e no movemento feminista.

M.M. : As nosas relacións co movemento trans ensináronnos moitas cousas: De Euskal Herria, de Barcelona, de Madrid… Permitiron dar unha dimensión política a moitos elementos e reivindicacións no últimos dez ou once anos.

A comunidade LGTBI viviu de cerca o castigo social e a represión. Como foron as primeiras mobilizacións en Donostia?

P.M.: Na miña contorna, por exemplo, moi poucos mantemos a cuadrilla da escola. No camiño tivemos que formar outra tribo que nos protexeu. Precisamente porque esa tribo adaptada non nos protexeu nin nos saciou. Iamos ás manifestacións por medo a que nos vise algún coñecido. Unha chea de xente mirábanos, formaban até cinco filas ao noso ao redor, nas manifestacións do Boulevard. A xente sinalábanos na rúa, e eran manifestacións moi rápidas, porque a visibilidade no espazo público era moi dura. Por suposto, sempre que non nos perseguísemos á policía.

M.M. : A primeira manifestación que realizamos en Donostia-San Sebastián espertou unha gran curiosidade. Veu moita xente a vernos, e o Boulevard estaba tan encho que non podiamos despregar a pancarta. As nosas mobilizacións xeraban un gran morbo. Era difícil saír á rúa porque a xente corría o risco de que nos identificasen, e iso carrexaba un castigo: quedar sen traballo, lanzarse contra ti, etc.

Cales son os retos actuais do movemento LGTBI?

M.M. :?Eu creo que as cousas cambiaron moito desde os anos 70. A manifestación do 28 de xuño do ano pasado, por exemplo, foi multitudinaria e multitudinaria polas rúas de Bilbao. Eran moi novos e había moitas mozas. Isto lémbrame un lema do movemento feminista: ‘Somos moito máis que cando empezamos’. Espero que esa enerxía se manteña durante moito tempo. Temos que seguir loitando todos os días, porque o que non loitamos polos nosos dereitos non o vai a pelexar ninguén.

P.M.:?Fixemos logros en canto a visibilidade, pero aínda queda moito por conseguir. Creo que crearon unha falsa patina da igualdade.

Os colectivos de lesbianas feministas sempre fomos en contra do sistema social, a envorcar a pirámide, pero houbo xente que quixo subir a esa pirámide. Por exemplo, o tema da legalización dos matrimonios homosexuais foi un auténtico quebradizo de cabeza para o noso movemento. Non nos decantamos por ese fume, pero, claro, mostrámonos a favor, porque non podemos aceptar que unha persoa, por ser lesbiana, teña menos dereitos que outras. É moi parecido, por exemplo, que un maricón non teña dereito a entrar no exército. Non me parece xusto, pero eu quero abolir o exército. Neste tipo de situacións tivemos que conseguir uns equilibrios moi complicados e tivemos sempre ao noso ao redor ás persoas esperando un erro.

Hoxe en día temos un reto claro: se as disidencias non se arman politicamente, son unha merda. Isto vese claramente coa cuestión da maternidade e a paternidade. Parte da comunidade LGTBI está a favor dos embarazos subrogados e moitos homosexuais millonarios están a comprar os seus fillos.

O risco de que o sistema absorba e asimile o noso movemento e as nosas reivindicacións é alto, polo que debemos definir ben os límites dalgunhas materias. O noso movemento non é para pór unhas cores bonitas aquí e alá. Nós queremos os dereitos individuais e as vidas habitables para todas as persoas. Creo que o principal reto deste momento é o seguinte:?Hai que pór unha estada ideolóxica a toda esa forza que se fixo visible.

M.M. : Eu quero saír todos os días á rúa coas miñas plumas, purpurinas e pinturas, e non só o 28 de xuño. Para iso, e para que a felicidade chegue da mesma maneira a todos, temos que revolucionar as estruturas do sistema binario. Este sistema adopta algunhas das reivindicacións do noso movemento, moldéaas á súa imaxe e á súa maneira. Moitos mandatarios colócanse á beira dunha pancarta unha vez ao ano e dormen tranquilamente todas as noites. Pero iso non nos serve.

Vedes escuro o futuro…

P.M.: En Euskal Herria temos a sorte de que, debido á realidade do noso pobo e ao carácter antifascista dos movementos populares, en parte, conseguimos evitar a mercantilización do movemento, pero, con todo, esa tendencia existe. En Madrid, por exemplo, é moi evidente, e ante iso estase creando o ‘orgullo crítico’. Gustaríame subliñar que en Euskal Herria, grazas ao labor do movemento feminista, conseguiuse pór as bases políticas axeitadas, e que aínda hoxe, estamos a coser os discursos dunha maneira moi axeitada.

M.M. : Son optimista. Nos dous últimos anos está a xurdir un movemento novo que ten claro que ese movemento LGTBI normalizador e asimilador que mencionamos non é o camiño axeitado. Esa visión crítica é moi esperanzadora para min. Estou ilusionado Orgulloso! coa creación da plataforma, porque ideológicamente están a pór todas estas cuestións encima da mesa. Precisamente porque se enfrontan a ese asimilacionismo capitalista rosa.