A Energie Centrale (REC) de Reststoff, en Harlingen, é a máis recente das 13 incineradoras que ten Holanda. O ministro de Economía dixo na súa inauguración en 2011 que era o mellor de Europa Occidental, o máis punteiro en tecnoloxías punteiras. Ao principio só tiña que queimar os lixos das casas de Frisia. Pero desde todos os recunchos de Holanda empezaron a chegar os refugallos, engadindo aos das casas os desperdicios industriais, os lodos das depuradoras, etc.

Os problemas non tardaron en aparecer: En 2013, a organización independente ToxicoWatch descubriu unha gran concentración de dioxinas e furanos en ovos de galiñeiros nun radio de até 2 quilómetros ao redor da incineradora. Nos ovos de máis do 50% dos galiñeiros holandeses os niveis de dioxinas están por baixo dos límites, mentres que nos arredores da incineradora que se coñece como Omrin, todos os ovos contiñan dioxinas moito máis do que permitían as leis. Tamén se atoparon dioxinas na herba de ao redor.

Estudos posteriores demostraron que as dioxinas atopadas en herbas e ovos son idénticas ás que aparecen nos gases da cheminea da incineradora, é dicir, que proceden da planta incineradora. Pero, como é posible que a nova incineradora, que se ve claramente nos controis que o Goberno lle encomendou, sexa realmente contaminante?

A clave está nas mostras que se utilizan para os controis das incineradoras. Na maioría dos casos, as autoridades piden dúas veces ao ano testear as mostras recollidas en 6-8 horas, nunhas condicións previamente coñecidas. Pero non se utilizan mostras a longo prazo. Cando o estudo de ToxicoWatch provocou a alarma dos ovos con dioxinas, o goberno rexional de Frisia ordenou por primeira vez a realización de controis a longo prazo e pronto xurdiron contradicións entre os resultados de ambas as medicións.

Nos controis habituais das incineradoras máis modernas só aparece o que ocorre no 0,2% da xornada anual. Pola contra, cando se analizaron as mostras a longo prazo durante as 20.139 horas do ano, explicouse unha fonte oculta de contaminación: nas incineradoras prodúcense con frecuencia accidentes ou situacións especiais que os propietarios chaman “feitos atípicos” e nas que se emiten moitos dioxinas, furanos e outros contaminantes non controlados.

O forno de Harlingen foi extinguido en 12 ocasións entre agosto de 2015 e decembro de 2017 e acendeuse noutras tantas, superando polo menos sete veces os límites de contaminación. Desde a súa posta en marcha en 2011, e oficialmente recoñecida, sufriu máis de 60 episodios de extinción e reactivación. Pola contra, segundo os controis oficiais a curto prazo, a incineradora non superou en ningún caso o límite de contagios durante este período. Con todo, o novo sistema de control non era o axeitado para a empresa e en 2017 suspendeu estes controis a longo prazo, en contra da vontade dos cidadáns da zona e das autoridades frisoas.

O estudo de ToxicoWatch mostrou unha verdade máis incómoda que a cidadanía descoñece: as incineradoras contan cun permiso non recoñecido de facto para contaminar sen control, en operacións moi especiais para expulsar os fumes do forno sen filtros, facendo by-pass ou puenting aos filtros que deben atrapar os contaminantes.

Tragamonedas cedidas polo pastor ao lobo

En inglés técnico teñen programado o filter bypass mode, abatement bypass e dump stacks para cando teña que pasar demasiado po pola cheminea. Nestas fases, incluso o control establecido a petición do Goberno de Frisia, chamado AMESA, quedaba interrompido en Harlingen. En concreto, das 20.139 horas que querían controlar, AMESA permaneceu suspendida en 1.496 horas –unha de 10 horas, a de outubro en 200 horas…– e foi precisamente nesas horas cando a incineradora emitiu a maior parte dos seus contaminantes sen filtro.

Isto pode explicar que os veciños de Harlingen quéixense de que as súas casas, coches, camiños e hortas están manchados de cinzas negras… oficialmente cando a incineradora non pode emitir po cos seus modernos filtros. ToxicoWatch, por exemplo, mediu 73 kg de cinza nun dos períodos de ciérvese, aínda que só a empresa declarou 2 kg.

Segundo Abel Arkenbout, asinante da investigación, cando se trata de acender os fornos sen lixo “aínda que estea prohibido emitir sen filtros, o estándar de conduta é por unha razón económica: cambiar os filtros é unha operación cara”. E iso é moi difícil de castigar, porque todas as emisións ocorren sen control, case sempre de noite, e dificilmente visibles na contorna.

Pero as dioxinas invisibles, máis que as cinzas sucias, son o motivo de preocupación de todos. Segundo ToxicoWatch, un incinerador pode emitir entre 5 e 10 mg de dioxinas durante un período de frío, igual ou superior aos 5 mg que se permiten á incineradora para todo o ano. Tamén pode emitir moito máis dioxinas si os lixos do forno están moi húmidas ou compostas de materiais especialmente contaminantes.

E ademais, verteduras de emerxencia incontrolados. En 2018 tívose que solicitar máis dunha vez a axuda aos bombeiros en Harlingen, tras perder o control do lume. “E con todo, a incineradora conseguiría defender as súas emisións nos tribunais, porque se deron en circunstancias excepcionais: as normas non están en vigor senón en situacións normais”.

Por encargo das autoridades, primeiro ToxicoWatch e despois o Instituto Nacional de Saúde Pública e Medio Ambiente mostraron con estudos non convencionais que a incineradora de Harlingen emite: Dioxinas de PCB –atopadas en ovos, leite, herbas e solos da zona–, dioxinas bromadas e furanos PBDD, outros contaminantes orgánicos perigosos derivados do mal proceso de calcinación, teitos negros con presenza de hidrocarburos aromáticos perigosos de PAH nos teitos, terras e augas da zona.

En Harlingen tamén se cuestiona o que os defensores das incineradoras consideran un dogma. Segundo a literatura oficial, ao queimar todas as masas de lixo para interromper a emisión de dioxinas, deberá permanecer un mínimo de dous segundos no almacén post-forno a 850ºC ou máis. Pero no día a día non o conseguen nin na planta máis recente de Holanda: As medicións de control realizadas por TÜV Rheinland EG en 2017 mostraron que o de Harlingen non garante esta condición.

Como as manipulacións de Wolkswagen puxeron de manifesto o Dieselgate, Omrin de Harlingen pode ser o punto de partida dun Dioxinagate. Polo momento, a industria da incineración segue vertiendo sobre o medio ambiente e as persoas os contaminantes máis perigosos, xa que os limitados controis acordados coas autoridades están inventados para ocultar a fraude aos ollos da cidadanía.