Estes días puiden seguir as conferencias de Jorge Riechmann en Vitoria-Gasteiz, Errenteria e Bilbao. Profunda, rica e valerosa a súa achega. Destacarei aquí tres temas e unha actitude.

1.- Hai que ter coraxe para recoñecer que estamos a entrar no camiño cara ao xenocidio e o ecocidio. Pero xa entramos. A necropolítica xa está en marcha. Exemplos: George Floide dicía “non podo respirar” coa bota da policía, pero esa bota contaba co apoio do movemento supremacista ao redor de Trump; Bolsonaro está a deixar sen alento á Amazonía, coa deforestación, deixando a selva sen osíxeno e auga, e condenando á morte ás nacións indíxenas; Ruanda, Afganistán, Siria, As guerras de Palestinas fanse co petróleo, coándose? Mortos ou asasinados? E quen é o asasino? É lexítimo morrer para protexer a vida e a posición dos europeos? Máis cerca aínda: Máis dun millón de persoas mortas por COVID-19 Que son os mortos ou asasinados? Son exemplos de pasado próximo ou recente, pero o futuro que temos cerca vén aínda máis escuro. Ignorar non serve.

2.-Desde que hai vida no planeta Terra (3.800 millóns de anos) nos nosos días está a producirse a sexta gran destrución da biodiversidade, maior que a que se produciu até agora. Á marxe das posibles pandemias, esta destrución acelerou o cambio climático e con iso acelerarase a destrución da biodiversidade. E con isto, a vida humana e moitas outras formas de vida estamos no mesmo camiño…. E agrego: a sexta destrución da biodiversidade vai acompañada da primeira destrución xigantesca das linguas humanas. A Unesco dio así: miles de linguas, entre elas o eúscaro, están a piques de desaparecer e as grandes linguas están a degradarse co caos e a manipulación da información. Debido ao COVID-19, o pensador da teoloxía da liberación, Leonard Boff, afirmaba que algunhas linguas de Abya Yala están a quedar sen falantes.

3- Cando o necesario parece imposible e enredámonos unha e outra vez nese círculo vicioso, é hora de dar o salto a outra dimensión. Este é o momento dese salto. No capitalismo globalizado non se poden resolver estas crises, pero parécenos imposible superar o capitalismo globalizado. Entón temos que situarnos noutra dimensión e situarnos a nós mesmos e ás nosas sociedades. Que é unha nova dimensión? Cal é esa nova dimensión que necesitamos?

Explicarei con algúns exemplos que é unha nova dimensión –fundamentalmente unha nova mirada–. Inaki Antigüedad e Ane Zabaleta, na presentación do libro de Petxarromán de Martín Ugalde, dicíannos que en lugar de mirar o río debemos mirar a conca. Sen conca o río non é nada. Linlle a Carlos de Castro que non é o mesmo mirar as árbores por separado que mirar o bosque no seu conxunto. Mirando de árbore en árbore non vemos as coordinacións, as simbioses, a relación coa terra, a medida das evapotranspiraciones. Máis aínda, toda a historia da vida está chea de tales momentos. De moléculas moi complexas a vida, é dicir, as bacterias que teñen autopoyesis; de bacterias sen núcleo a bacterias nucleares; de vida sen osíxeno (anaerobios) a aerobios que viven con osíxeno; de bacterias unicelulares a bacterias pluricelulares; de organismos pouco complexos (con poucos tipos de células diferentes) a múltiples tipos de células (sangue, riles, neuronas, pulmón, etc.). Pero en todos estes casos a nova dimensión non destrúe os pasos previos á vida. Nós mesmas, os seres humanos, os diferentes virus, os microbios unicelulares e pluricelulares imprescindibles para a nosa vida, en órganos con diferentes funcións especiais, e no todo que somos (a nosa capacidade de facer, de multiplicar, de ter un metabolismo da materia de enerxía coa natureza), todas esas dimensións están presentes en nós. A historia dá tamén exemplos deste tipo. Por non prolongalo destacarei un caso: Karlos Marx, nunha nova dimensión, puxo nunha nova ollada os horizontes democráticos debuxados até entón pola Ilustración: a persoa esclavizada do traballo está expulsada da democracia. O feminismo tamén nos trouxo un cambio de mirada tremendo, ofreceunos unha nova dimensión da emancipación. O mesmo pode dicirse da achega de Lynn Margulis ao papel da simbiose, a coordinación e a colaboración na creación das condicións básicas da vida e na construción das bases da elaboración do Tema. Novas miradas cando nos situamos nunha situación límite.

E cal é a dimensión que necesitamos hoxe, a nova mirada? Unha mirada que se complementa con experiencias prácticas e reflexións intelectuais, e que é un traballo crave para conseguir un futuro digno. Basicamente, como eu empecei a ver, é que a mirada sobre a sociedade sitúase dentro da dimensión de Gaia. Non é só que o sistema capitalista está a descompor a Natureza como un miserable estudante de maxia. Non só hai que superar o eurocentrismo. Non só hai que superar o androcentrismo. Agora e de maneira urxente, o que temos que superar é o mesmo antropocentrismo. Unímonos a toda a vida, desde as bacterias, pasando polos fungos e as algas, as plantas e as árbores, até chegar aos mamíferos animais recentemente chegados e acabar coa especie Homo, recentemente chegada e tola. A nova dimensión é unha cadea de vida equilibrada. A partir de aí facer imprescindible a descarbonización, a desnuclearización, o descrecimiento, o fin das metrópolis erógicas urbanas, a inundación dos coidados, a posta da vida no centro, a igualdade socioeconómica, o desenvolvemento creativo estimulante de cada un deles, a deploración do luxo da soberbia, a humildade intelectual, as reflexións compartidas entre todas as culturas do mundo, os sentimentos liberadores de amor… e por iso debemos transformar a lingua da vida na nosa praxe cotiá.

Baseándonos na dominación, a loita cruel, a herba humillante, a insolidaridad asfixiante… temos que extirpar os sistemas de desexo velenosos que nos introduciron. Para dominar aos seres humanos e á natureza debemos desterrar os sistemas de pensamento e as inxenuas crenzas e fantasías corruptas que temos sobre eles. Todo, os nosos pensamentos e sentimentos, a organización e as estruturas sociais, os muros de relación, todo, cuéstionano, e miran a ver si aumentan o peso da desigualdade e a dominación ou aumentan a forza da igualdade e o coidado mutuo e a vida libre. Hai que elixir entre o silencio forzado da morte, máis concretamente do asasinato, ou a linguaxe libre da vida. Por exemplo? A publicidade é a manifestación lasciva dos desexos necróticos. Fábricas de produción de desexos repugnantes. Ao ver un inocente anuncio de Colgante asombreime a min mesmo. Dicía así: “Ten vostede a boca chea de valor? Ez dá preocupe. Colgate eliminará todas as calidades da súa boca”. Escoitei isto e me enfurecí, estaba na miña casa, gritando apaixonadamente: “Colgate asasino!”. Porque sen bacterias non podemos vivir… É desexable… repasemos todos os nosos desexos, o noso sistema de desexos! Si xustifícase unha guerra en Iraq, Afganistán ou Ruanda para ser dono do petróleo e o coltán, si a destrución da Amazonia é un símbolo de progreso, como non vai acabar con todas as bacterias Colgante!

A perda de biodiversidade e a perda de linguas van da man. O primeiro é o colapso da vida biolóxica, o segundo o colapso do espírito humano. E si a biodiversidade é imprescindible para a supervivencia da vida, a diversidade lingüística é imprescindible para a supervivencia da capacidade de falar dos seres humanos. Así, a diversidade e vitalidade das linguas do mundo humano é igualmente esencial para garantir a supervivencia dunha mesma vida na que a biodiversidade biolóxica do planeta Terra é imprescindible para garantir a supervivencia da capacidade de falar. Axuntar a defensa da biodiversidade biolóxica e a diversidade lingüística cultural é imprescindible: Unha natureza sa e un Espírito Humano san son os dous lados dun mesmo esforzo.

…e unha actitude. Jorge Riechmann, entre outros moitos traballos, escribiu o libro “Ekosozialismo oinuts”, que forma parte do movemento Ecoloxistas en Acción e Extincion Rebelion en Madrid, e que foi detido hai uns meses nunha acción deste movemento. Máis que soños, o seu esforzo é facer soños. Estamos na Torre de Babel, a Torre da Confusión. A linguaxe da vida e a vida da diversidade lingüística son un dos principais instrumentos para derrubar esta Torre dos Horrores.