"Todas as desgrazas dun home son consecuencia de non estar sentado nunha habitación tranquilo e só"

Blaise Pascal

Os golfiños volven a Sardeña. A auga de Venecia, do mesmo xeito que o aire, estase purificando. A Boqueria de Barcelona volve converter o mercado turístico nun mercado de barrio. Ábrense hoteis en París para albergar vagabundos. E o Centro de Retención de Estranxeiros (CIE) da Zona Franca de Barcelona foi clausurado. E os desafiuzamentos paráronse. E xa non é primavera nO Corte Inglés. O negocio privado púxose, por decreto, ao servizo do público universal. A lista é moi longa nunha nova situación de excepción que se converteu en catarse. Pero, a pesar de todo, o paradoxo máis sorprendente é que, tras as décadas mercantilistas do neoliberalismo, a saúde anteponse á economía. Pola contra, a condición decisiva que limita a actualidade é precisamente a inversa: que se está facendo despois dun ciclo que chegou ao extremo oposto. Porque a economía se impuña á saúde –e á política e ao dereito á vivenda e á cultura, e a calquera outra cousa e a todo o mundo. Onte dogma; hoxe, drama.

Por suposto, a outra cara da moeda, porque sempre hai a outra da lúa: por non confinar multas a persoas sen fogar, voitres especuladores axexando débeda pública, coches fuxindo a segundas residencias de Valencia ou dos Pireneos, fake xenófobos, avaricia, tentacións militaristas ou a xestión autoritaria de 5G que nos dá unha imaxe de control social enrejado. Que non sexa un spoiler. En certa medida, non hai que ir moi lonxe para velo de cerca: a lección da penúltima crise –a de 2008– evidenciou demasiadas insolencias, demasiadas dores e leccións, demasiados erros e horrores, que non deberían repetirse, aínda que algúns insistan niso. E, con todo, todo xa é diferente: a novidade, a improvisación, a continxencia e a impotencia mestúranse dunha maneira moi especial na actualidade. Pero o prezo doloroso que xa estamos a pagar non será en ningún caso o equivalente á factura que nos queren engadir. Si a orixe – aínda que non sexa exclusivamente el- é vírico, a solución só pode ser social.

Á fin e ao cabo, a realidade espertouse e pillounos durmido na suposta irrealidad pacífica na que estabamos instalados. Máis paradoxos irracionais, demasiado obsoletas. A dificultade do tempo perdido: non o ecoloxismo que nos alerta dos nosos abusos nos últimos cincuenta anos, non os feminismos que nos esixen pór a vida no centro durante cinco décadas, nin as críticas razoadas á pretensión da globalización do capitalismo salvaxe... non conseguiron parar, frear e facer pensar onde vivimos e onde queremos vivir. Na orde caníbal do mundo – utilizando a cartografía de confirmación de Jean Ziegler – un novo coronavirus tivo que vir para polo todo de súpeto e de forma tambaleante. Aínda está por ver como imos saír desta sacudida.

É evidente que a doutrina do Shock xa está a organizar o seu propio plan: veremos ao final de todo isto onde nos queren confinar algúns. E agora trátase, máis que nunca, de conseguir xusto o contrario: que esa doutrina volva contra os seus deseñadores e consígaos no seu nihilismo socio-pata, cruel e neoliberal. É unha emerxencia, estamos a falta de tempo, é unha urxencia, temos que botar o tempo. Para volver pensar. Porque se isto é unha guerra de saúde, utilizando unha linguaxe belicista e un patriotero non neutral, é preciso preguntar xa que paz se creará. O que non fixemos durante décadas, non o imos a solucionar nunha semana.

O vello dilema de Pascal, a ver si somos capaces de estar moito tempo na habitación, pensando e repensando, retendo e apoiándonos, volveuse global. E a habitación é moi diferente: paradoxalmente converteuse nunha distancia corporal –razón da alteración e o corpo dos demais–, encerrámonos en nós mesmos para sacarnos de nós mesmos, tivemos que afastarnos para achegarnos uns a outros, tivemos que separarnos para querernos uns a outros, para actuar ten que parar. Mentres tanto, non necesitamos frames militares nin xenerais no prime time reivindicando a moral de loita, esixindo disciplina e sacrificio, para ocultar coa prepotencia militar a impotencia do sistema sanitario. Porque si se necesita un exército, un exército desarmado e heroico, erixido en silencio e cheo de hojarasca, é o exército de delantales brancos, o único que gañará esta guerra, armado cun só disparo e municións precarias. E a única defensa era que quedásemos en casa.

É o momento dos coidados. Aprendemos a observar coidadosamente a evolución das curvas, que sobe e asústanos, que é como un chapeu... si é unha reflexión ineludible. As curvas son biolóxicas –e déixannos ver a debilidade que temos desde a concepción–, pero non é unha liña recta. Aqueloutra liña, aquela recta que atravesa cada gráfico a frase "o límite do sistema sanitario", non é nin natural nin esperable: é unha liña política ligada aos recortes impostos nos orzamentos públicos. A outra variable é social e, como sempre, está nas nosas mans: cada xesto é importante, cada xesto suaviza a curva. Iso é o que podemos facer e non é pouco: "Quedade todos en casa", como diría Manuel de Pedrolo na película Acto de violencia. Debemos entender claramente por que a curto prazo temos que construír unha devasa: non para vencer un virus, senón para evitar o colapso dos hospitais debido ao desbordamento dos contagios. É dicir, por salvar vidas e protexer aos máis débiles. Consigna e lema, non perdas hoxe o norte e mañá non te esquezas de todas as ás: a primeira semana de confinamento demostrou máis que nunca o valioso que é na vida común e, ao final, fixo perder importancia a outras cousas. "O coronavirus derrotou o diñeiro, quizais o deus máis cruel dos nosos días", escribe Gabriel Magalhaes. É o contrafáctico democrático, postcapitalista, ecoloxista, pacifista, antiracista e feminista: á fin e ao cabo, será moi difícil saír disto, pero será moito máis difícil e máis imposible non saír.

"Dar o mellor para evitar o peor" –remedio caseiro e de uso– din asubiando desde O Local do Raval, como diría Ferlosio: que non veñan os tempos cegos que nos fagan máis malos, nin os que nos fagan máis cegos. Jorge Reichmann dixo que no momento do bihar, o inútil sería volver tentar, desgraciadamente, volver á posición anterior. Necesariamente estaremos nun sitio novo. Frase de Mariña Garces, sintéticamente: "O virus non nos mostra a fraxilidade do ser humano, senón a fraxilidade do sistema". E Yayo Ferreiro, o ecofeminista avanzado: si non o facemos todo solidariamente e coidámonos, a extrema dereita chapoteará. E a filósofa da garda Alba Rico, que se aferra a un vello e inevitable internacionalismo: "A única maneira de salvar a cada un de nós é salvarnos a todos ao mesmo tempo". Así é, e pode ser. Despois de todo isto, aínda que as manchas non pasen e as consecuencias seguen sendo pesadas, aí segue o dilema de Pascal, o dinosauro de Monterroso. E que os golfiños permanezan no porto de Sardeña. Auga limpa nas canles de Venecia. Un mercado popular nA Boqueria. Un CIE pecho. Ningún desafiuzado. Os hoteis protexen aos desaloxados. Ninguén durmía na rúa.

O escritor e activista catalán David Fernández publicou este artigo na diario Ara nas súas orixes co título "O dilema global de Pascal" o 21 de marzo.