O Observatorio dos Dereitos Lingüísticos e o grupo de pais e nais do modelo D Mendigorría rexistraron catro solicitudes de reunión nos últimos cinco meses para informar sobre a apertura do modelo D de Mendigorría. En concreto, as peticións foron dirixidas ao conselleiro navarro de Educación, Carlos Gimeno, e ao director xeral de Educación, Gil Sevillano. En setembro de 2021-2022 os pais rexistraron a solicitude de prematriculación no modelo D, expresando o seu desexo de maneira enérxica, e non recibiron resposta até o xoves.

Os nenos e nenas de Mendigorría levan anos collendo o autobús todos os días e indo ao colexio de Ponte a Raíña para poder aprender eúscaro. O Observatorio precisou que entre un 35 e un 45% dos nenos escolarizados menores de 12 anos desprázase fóra da localidade para estudar en modelo D.

Despois de varios atrasos, o xoves reuniuse cos pais, o Observatorio e os responsables de Educación, que anunciaron que se ampliará a opción do modelo D.

Dúbidas non resoltas

Con todo, todas as dúbidas dos pais e do Observatorio non se aclararon. Así o afirma Agurne Gaubeka, directora do Observatorio: "O caso de Mendigorría pódese extrapolar a varias localidades da zona mixta ou non vascófona que establece a lei en Navarra. Pois ben, os pais deses pobos non saben ben que procedementos e condicións van ter que cumprir para poder abrir o modelo D nas escolas dos seus pobos". Por iso, pediron ao Goberno de Navarra que aclare os criterios e as condicións para garantir a posibilidade de estudar en eúscaro en toda Navarra, como ocorre co modelo de inmersión en castelán. A apertura dos modelos D pode supor un paso firme cara á igualdade, a cohesión e a garantía dos dereitos de toda a cidadanía de Navarra.

Ademais, no caso de Mendigorría, Gaubeka considera que priorizar o cambio no Mapa Educativo é preocupante: os cambios non poden ser acordes ás demandas, senón que se converteron nun obstáculo para garantir os dereitos da cidadanía. "Cada vez que haxa unha demanda de ampliación do modelo D na escola dun pobo, os pais terán que esperar un ano ou máis? E mentres tanto, que? É incomprensible. Os gobernantes teñen a obrigación de garantir os dereitos de todos os cidadáns, e para iso teñen que utilizar ferramentas, non ao contrario".

Exemplo diso é a situación dos nenos e mozos con necesidades especiais. Moitas veces non se teñen en conta a elección e as necesidades lingüísticas destes alumnos e teñen unha influencia directa neles e na súa contorna. O Observatorio tamén pediu aos responsables que resolvan o máis axiña posible este tipo de situacións.

Así mesmo, ante esta situación xerada pola falta de criterio, o Observatorio realizou achegas ao proxecto de Decreto Foral polo que se establecen as normas para a admisión do alumnado nos centros públicos e concertados de Navarra (que se desenvolve coa LOMLOE). O obxectivo é superar os obstáculos e as barreiras para a aprendizaxe do eúscaro, para que calquera familia ou neno, sexa cal for a situación ou as necesidades, poida aprender e vivir en eúscaro.

Por unha banda, o modelo lingüístico do Mapa Educativo non debería condicionar o dereito á libre elección do centro no que se queren estudar. Por outra banda, e en relación con iso, o proxecto de Decreto Foral establece que as solicitudes deben ser cumprimentadas telemáticamente no correspondente modelo oficial. En consecuencia, as novas demandas de ampliación do modelo D non terían cabida e non serían correctamente recibidas. Os pais e nais que queren o modelo D, por tanto, non poderán expresalo, como sucedeu cos pais e nais de Mendigorria. O Observatorio cre que hai que superar eses obstáculos e facer unha oferta que garanta os dereitos lingüísticos.

Resultado da solidariedade

Mendigorria converteuse nun símbolo das barreiras que existen en Navarra para a aprendizaxe do eúscaro. O Observatorio subliñou que a insistencia dos pais foi "exemplar e aplaudible", xa que "o novo paso conseguiuse grazas á activación e o traballo".

O Observatorio e os pais e nais de Mendigorría lembran que este logro non sería posible sen a solidariedade de moitos cidadáns: "É froito do avogado Unai Iturriotz, do Concello e do pobo de Mendigorría, da longa loita e da axuda que chegou desde moitos recunchos de Euskal Herria".