Modelo D, polo menos nos centros educativos de Navarra, en nome dunha falsa e tramposa convivencia desde que se empezan a confundir os modelos (Promoción de modelos mixtos: O Acordo Programa 2019-2023, apartado 3.1, punto 32, está a converterse no modelo “D-“, desde que se outorga ao inglés máis horas e antes (PAI). Corremos o risco de non alcanzar os obxectivos que se alcanzaban co modelo “D”, é dicir, coa traba da inmersión e a disolución do eúscaro, co modelo D. Recordemos que neste momento, polo menos nos pobos onde predomina o castelán, co modelo D, as dificultades para alcanzar a capacidade xeral de comprensión e uso do eúscaro son enormes. E lembremos os datos de sociolingüística en xeral: o coñecemento vai en aumento e o uso mantense ou baixa. No caso da comarca de Pamplona, as dificultades para saltar ao uso son evidentes cando cada vez hai máis euskaldunes. Por tanto, o que necesitamos é o modelo “D+”, o modelo que xorde da pregunta: queres que os teus fillos/as exprésense en eúscaro ou tes suficiente coa capacidade de comprensión?

Convén sinalar que cando me mostro crítico cos modelos mixtos, non me refiro á convivencia de modelos que se van a implementar como consecuencia da implantación do modelo D que se conseguiu en diferentes lugares (Allo, Castejón, Mendigorria recentemente…). Visto desde as lentes do centro de Navarra, onde non había euskera, o logro dunha rama en eúscaro é un paso que hai que aprobar e aplaudir. Con todo, o paso dun centro escolar que funcionaba en eúscaro a un modelo mixto é un atraso, máis aínda, naqueles municipios nos que a poboación é suficiente para dispor de centros de ensino que funcionen integramente en eúscaro, do mesmo xeito que nas escolas infantís de Pamplona.

Que é entón o modelo D+? Un suplemento ao modelo D que ofrece a educación, creado grazas á conciencia euskaldun dos pais e nais, traballadores e axentes euskaltzales, e que chega a ser un novo modelo extraoficial. O modelo D+, sen profundar demasiado, para a transmisión do eúscaro, mellora o modelo D da educación regrada e incide nalgúns grupos de transmisión máis aló da educación: o ambiente doméstico e o lecer.

Para influír no ambiente doméstico, as escolas, as asociacións de pais e nais e os axentes euskaltzales locais proporán materiais para nenos, xogos, contos, programas de TV ou Internet…

No ensino regrado, o Goberno Vasco ten un plan de eúscaro que ten como obxectivo o uso do eúscaro. Para iso, o persoal educativo, ademais de traballar en eúscaro e euskera, nas reunións que manteñen cos pais e nais, xunto cos pais e nais, adecuan o plan de eúscaro do neno, analizando a súa evolución e ofrecendo os recursos necesarios. O Goberno Vasco reforzará aos nenos e nenas que o leven de casa para que se manteñan en eúscaro. E axudará aos nenos que non teñan o eúscaro en casa.

O lecer cobrará unha importancia vital. A oferta infantil en eúscaro debe ser rica e variada. A importancia de identificar o eúscaro máis aló da escola é enorme. Chegada do eúscaro a actividades extraescolares, axenda cultural, períodos vacacionais, comercial, deportivo…

Lembremos que estamos na “encrucillada” que nos ensinou Kike Amonarriz no seu libro. E os nosos xestores de hoxe, sorprendentemente, coa axuda duns “vascófilos”, móstrannos o camiño do gaélico irlandés: o que se estende con coñecemento pero non consegue normalización; o que queda no folclore; o que se vai apagando até quedar sen alento. Nós, na Comarca de Pamplona, tamén temos o noso propio cruzamento de camiños, o de saltar ao uso ou o de non conseguir as bases mínimas para o uso do eúscaro. Si abrimos os ollos, hai motivos para estar optimistas. Cada vez somos máis, cada vez hai máis nenos e nenas que teñen o eúscaro en casa, hai circuítos culturais, comerciais, de lecer e de amizade… A clave é concienciar, empoderar, adquirir a conciencia euskaldun e conseguir a forza necesaria para a acción. “D-“ ou “D+”, eu prefiro positivo.