Jokin Unamuno lembra que o 10 de marzo, cando chegaron os funcionarios, tiñan que pechar os módulos. “Estades illados da sociedade no cárcere, sodes privilexiados”, díxolles un deles. "Iso hai que escoitalo no cárcere! –di Jokin–. É bastante significativo”. Quitáronlles as visitas, tanto as do locutorio como as do visado. De cada dez chamadas á semana, engadíronselles quince, pero iso costa 40 euros, e no cárcere moita xente non ten ese diñeiro. A continuación, puxéronselles os teléfonos móbiles para que puidesen chamar gratis, pero tres teléfonos para 600 persoas presas. “Eu, por exemplo, tiña permiso para saír á rúa, pero non saía porque ao entrar tiña que estar 15 días en illamento total”.

As cartas que recibían tamén debían gardar dez días de illamento, polo que, segundo di Jokin, talvez pasase un mes desde que se escribiu a carta ata que lla recolleu. Despois, cando comezaron a saír á rúa con permiso, o sucedido coas probas PCR tamén era moi significativo: “Non podiamos facelo fose o fin de semana e levar o resultado dentro. Obríganche a facelo no cárcere, e así dicirlles claramente que estás nas súas mans”.

Falando de saúde, con todo, Unamuno fala da diferenza entre Zaballa e outros centros penais, “Zaballa é atendida por Osakidetza e o trato é máis directo”. Carlos e Jokin únense: é moi importante que as competencias penais queden en mans das autonomías para que o preso teña un servizo máis próximo. Carlos denuncia que no cárcere de Pamplona hai dous médicos e dúas enfermeiras para uns 300 reclusos e que con iso non chegan ao cárcere.

“Non quero morrer no cárcere”

A consecuencia da pandemia é clara para estes dous presos: “Esta situación illa aínda máis ao preso”. En palabras de Carlos, o cárcere supuxo unha maior despersonalización e tamén un medo: "O medo a morrer dentro do cárcere, e non queres morrer aí dentro. Eu aínda quero facer moitas cousas na vida. De acordo, fixeches algo mal e estás a pagar, pero todos somos humanos e niso deberiamos ter cubertas as nosas necesidades básicas. Vina morrer dentro. Dixeron un deles coa sobredose, pero non o creo”.

Segundo Karlos “vivimos esta época con moita ansiedade e iso cómeche dentro. Cando quítanche esas poucas cousas que tes –patio, profesor...– quedas esnaquizado”. Explica que un preso que padecía cancro estivo confinado durante dous meses e medio: “Sacaban a quimioterapia os luns e logo tiña que estar illado até a próxima visita”.

María, Iñigo e Izadi

A irmá de Itsaso, María, leva xa 12 anos no cárcere. A súa parella é tamén o preso Iñigo, que casaron no interior e que tivo á súa filla Izadi hai un ano e medio. A nai e a filla están no cárcere de Aranxuez, xa que en todo o Estado só hai un módulo maternal. “Os familiares din que dos 12 anos que leva dentro, esta é a época máis dura que están a vivir”, di Itsaso. O tres foron trasladados ao cárcere valenciano de Picasent cando quedaron embarazadas, pero hoxe en día son nai e filla de Aranxuez. A filla non viu ao seu pai desde hai meses.

Itsaso deu conta da mala situación que atravesan os seus familiares e subliñou que o seu pai e a súa filla apenas tiveron tempo para estar xuntos. “A nena, por exemplo, non pode saír fóra, ou si, pero ao entrar tería que facer un illamento e a nai non o quere”. Ao principio deixábanlles unha hora á semana ao tres para estar xuntos, pero ademais Iñigo viu moi pouco á súa filla. “Contando os minutos que houbo nin unha semana chega o tempo que estivo con el”, di Itsaso.

Iñigo perdeu ao seu pai durante o confinamento, pero non tivo a oportunidade de estar coa súa familia. “Din que substituíron as visitas por videoconferencias, si, María e Iñigo tiveron desde marzo tres ou catro videollamadas boas. Creo que a videollamada é para a limpeza de imaxe do cárcere, teñen poucos teléfonos e a calidade é inmellorable. Só teñen unha cousa boa: así Iñigo puido ver á avoa que non pode ir visitala. María e Iñigo tamén deixaron hai pouco dúas videollamadas de cinco minutos, de módulo a módulo (agora tamén está Iñigo Aranxuez)”. Anticipóuselles a entrega de cartas compensatorias da interrupción das visitas: “Ao estar en réxime especial FIES, as cartas chegan a un mes ou a dous e entréganllas a 6-7 días durante o período de peche”.

Segundo Itsaso, si a súa irmá estivese no cárcere de Pamplona, a situación de Izadi cambiaría moito, porque podería saír do cárcere con máis frecuencia, pero se estivese en Aranxuez é imposible. Izadi aínda ten tempo para estar coa súa nai, pero cando cumpra tres anos sairá do cárcere. María, que ten un castigo de cárcere máis longo que Iñigo, vivirá co seu pai, Izadi, que foi detido. E ao saír do cárcere converterase nun neno con mochilas.

Si o cárcere significa illamento social, a pandemia supuxo un maior illamento. “O cárcere está feita para destruír á persoa e agora máis”, afirma con firmeza Jokin. “O cárcere é un disparate –engade Carlos–, non desexo a ninguén que viva iso. Hai que pensar noutras formas de pagar o mal feito, non pagar coa túa vida, sexa un servizo á sociedade ou algo máis”.

Ahotsa.info ofreceu unha charla en streaming e quen o desexe pode velo na súa web. A iniciativa SOSpresoak COVID-19 está formada por Sare Herritarra, Etxerat Elkartea, Salhaketa e Altsasuko Gurasoak.