A educación rural non é o mesmo no medio rural. A educación rural é unha pedagoxía creada polos movementos populares brasileiros, baseada nas teorías da educación popular de Paulo Freire e que recolle as características da pedagoxía liberadora, especialmente socialista. A educación no medio rural está controlada polo agro-negocio: no proceso de aprendizaxe dos campesiños fai apología do sistema destrutivo, reducindo a educación á demanda de man de obra que necesitan as empresas.

Contra isto levantouse a educación rural. Na actualidade, traballa en escolas itinerantes do Movemento de Traballadores Rurais Sen Terra (MST), escolas creadas por pobos indíxenas ou en Escola Família Autorizada (EFA), ademais de titulación universitaria e varios posgraos. Con todo, todo isto está en cuestión co goberno de Bolsonaro, e os ataques están a aumentar: reducíronse os orzamentos, péchanse as escolas, púxose en marcha a campaña de criminalización contra as escolas do MST e chegouse á EFA. Mentres, o presidente de Brasil está a impulsar as escolas militares, como xa fixese a semana pasada en Sao Paulo (Brasil).

Este sistema de educación para nenos e mozos do medio rural reivindica un novo sistema de construción e relacións dentro da agro-ecoloxía: no conflito entre os sistemas de cultivo, enfróntase á agro-industria tanto en forma como en contidos. Insignia o modelo de vida e a concepción do mundo dos campesiños e doutros pobos do medio rural, chamados en Brasil os pobos da selva e da auga, os proxectos están en mans da clase obreira e, aínda que nun momento o Estado axudou a través das políticas públicas, os cidadáns crearon este tipo de educación grazas aos triunfos obtidos a través da loita.

Alternancia de Escola Família Agrícol

As EFA (Escola Família Agrícola) chegaron a Brasil na década dos 60, importadas de Europa pola Igrexa católica. Pero desenvolvéronse en Brasil e hoxe en día hai experiencias diferentes. Pero teñen algo en común: o sistema de alternancia e a participación da comunidade.

O sistema de alternancia non é moi coñecido en Euskal Herria. Os alumnos pasan 15 días na escola e 15 días en casa, como un internado, pero cunha perspectiva moi diferente. En EFA a comunidade educativa non se limita á escola, senón que o pobo tamén é educador, polo que deberán pór en práctica na comunidade o apreso na escola e levar á escola as aprendizaxes da comunidade. A participación dos pais, a familia e toda a comunidade é importante na escola: auzolanes, charlas e intercambios.

Reivindican unha educación integral e, ademais de aprender a convivir, as tarefas de limpeza e coidado da escola repártense entre o alumnado e o profesorado. Chegan á escola ao oito anos e desde o principio fanse cargo das tarefas domésticas: repartición de traballo, traballo en equipo, produción de alimentación e outros. Desta maneira, aprenden que o coidado é un valor importante.

No noroeste de Brasil hai moitas pequenas comunidades remotas, o que limitou moito as posibilidades de aprendizaxe e as EFA foron, en moitos casos, a única vía para continuar coa educación formal, sobre todo en secundaria. Agora, no momento no que se está dando a “nuclearización” das escolas –pechar as escolas pequenas e concentralas nun punto– tamén está en perigo a posibilidade de realizar a primeira educación en casa. Por tanto, aínda que os nenos e nenas non deixen de ir ao colexio –está prohibido–, o absentismo aumenta.

Ademais, a calidade da educación pública é moi baixa. A escaseza de profesorado, a falta de formación para traballar con idades diferentes, a escaseza de horas de clase, o absentismo do profesorado, etc., fan que o alumnado termine coas dificultades de lectura e escritura da educación primaria.

Un exemplo: Na escola de Itiuba

Entre todas estas escolas hai unha, a máis especial, a EFA de Itiuba, situada no norte de Bahía. Esta escola foi creada polos pais de Itiuba e a coordinación corre a cargo do movemento CETA –movemento popular que traballa en Bahía a favor da reforma agraria–. O CETA construíuse nun territorio “conquistado” e hoxe en día imparten educación primaria e secundaria. Estudan para ser agricultores técnicos en secundaria. Ademais, tamén hai unha escola de formación política de movementos populares.

As dificultades definen a historia desta escola. Aínda que nun principio contaron co apoio do Concello, no centro da construción terminouse o diñeiro e conseguiuse grazas á iniciativa e o traballo dos pais. Pero cando os nenos empezaron as clases, a escola estaba buxán, non tiñan nin mesa nin cadeira.

Todo isto está outra vez en perigo. O conquistado quedou en bancarrota, xa que a terra é do goberno federal, aínda que a escola a utilizou nos últimos anos grazas a acordos. Á chegada de Bolsonaro, os ataques volveron e a policía apareceu en dúas ocasións, destruíndo incluso o valo construído para protexer aos animais. Así, aínda que a escola crea a súa propia alimentación, víronse obrigados a reducir os espazos dos animais, pondo en cuestión a soberanía alimentaria. A vulnerabilidade e a inseguridade levaron á escola a peor situación precaria.