Ponche a borraja e come
- "Nai dezu bat borraja loriak?", escribiu entre 1906 e 1908 Oriano Iraola Aristigieta nun dos artigos que publicaba na revista Baserritarra. Borraja (Borago officinalis) foi unha das plantas medicinais máis famosas: para acougar a tose, diuréticos, cardiosaludables, suorentos…
As flores ás que se refire Vicoriano virán despois, cara ao final do inverno, pero para recoller a receita dese tazón, recoller as flores e utilizalas cando as necesites. O recoñecido farmacéutico Pío Font i Quer aconsella na biblia dos seus famosos e medicinais libros Plantas medicinais, o Dioscorides renovado (Plantas medicinais, Dioscorides renovado) a fórmula de sudoración: hai que preparar a infusión, moi quente e abundante. Ferver medio litro de auga e engadir media onza (un quince gramos) de borraja. Tapar e deixar arrefriar un pouco. Tomar o máis quente posible, si quérese, ben protexido e envolto.
En Almanaka Berria, publicada en Baiona en 1885, publicouse: “Hai que beber cando a tose é: o tizón do murruín, das catro flores ou do malascado”. O sacerdote Jean Elizalde Salaberri escribía nunha serie de artigos en Gure Herria que se publicaban en Baiona: “Azkaine gure sorterria” di: “Non hai nada mellor contra a tose que o escravo”. Tamén se lle coñece como “murruin” e “morroin”, polo menos borrai, murrun, porro, burbulla, terrible e col de ortigas.
A maioría dos nomes pódense asociar co borrón, pero non sei onde pode proceder da miseria. A “áspera” e a “non-verza” pódense asociar cunha dos seus principais características: a pel está chea de pelitos ergueitos, ásperos, afiados, non o suficiente como para facer feridas, pero si notables. En toda a súa pel: no tronco, nas follas e tamén no pé das flores. É debido a ese “horror” ou “horror”? E a comparación con Asuna (Urtica dioica) vénlle , por suposto, das cabanas. Nome completo da col (Brassica spp.) Non é porque se lle comen igualmente as follas? Comer, aínda que se comeu sobre todo no sur de Navarra, estendeuse a todo o mundo. O talo da folla é máis apreciado que a folla, máis fino, segundo dise. A xente vólvese tola arrincándolles os pelos a eses pedúnculos. Eu non me ocupo diso, si ten un fío pequeno, llo quito. Fíxache: quítache as follas (mesturaralas con verduras ou as rehogarás con allo), limpa ben o talo e cociñe en auga fervendo, cada un o que queira. As cabeleiras tamén teñen alimentos e todas dentro.
Agora plántase a borraja, como na horta exterior, no invernadoiro. É unha verdura de crecemento rápido que se pode recoller de folla en folla ata que se desenvolve en flor. Si queres recoller a flor como herba medicinal, non por lotes, cando o rocío se evapora e nun lugar que se ventila á sombra e se ventila, secala e recollela ben estendida sobre un papel ou tea. Convén secarse rapidamente para manter a súa intensa cor azul. A borraja salvaxe abre as flores azuis. As que se traballan para as hortas, en cambio, son brancas. Cal é a mellor herba medicinal? Un dato: nas flores o azul é a cor máis rara; nas 280.000 especies de plantas que propagan a flor só o 10% é azul.
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Ubidekoak (Bizkaia) dira Imanol Iturriotz eta Aritz Bengoa gazteak. “Lagunak gara txikitatik, eta beti izan dugu buruan abeltzaintza proiektu bat martxan jartzeko ideia”, azaldu du Iturriotzek. Nekazaritzari lotutako ikasketak izan ez arren, baserri munduarekin eta... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.
Gaur abiatu da Bizi Baratzea Orrian kide egiteko kanpaina. Urtaro bakoitzean kaleratuko den aldizkari berezi honek Lurrari buruzko jakintza praktikoa eta gaurkotasuneko gaiak jorratuko ditu, formato oso berezian: poster handi bat izango du ardatz eta tolestu ahala beste... [+]