Esta contundente vitoria deixa ao descuberto varios aspectos

A mobilización popular foi clave: o goberno golpista, que nun principio só estaría no poder tres meses, atopou unha escusa para atrasar tres veces as eleccións no medio da pandemia. Ata que o pobo organizado dixo que era suficiente. Durante o mes de agosto cortáronse as estradas e as canles de comunicación do país ata que se fixen as datas para as eleccións. Miles de bolivianos, organizados en organizacións sindicais, agrarias e sociais, forzaron ao Goberno a celebrar eleccións. E despois, nas eleccións venceron á jugarreta maquiavélica que un ano antes rouboulles o poder político. Isto dá lección á esquerda: as vitorias electorais son posibles si antes as forzas reaccionarias foron derrotadas na rúa e coa mobilización.

O MAIS-IPSP segue vivo: aínda que a mensaxe electoral centrouse no obxectivo de mellorar a economía e recoller os votos da chamada clase media, o MAIS-IPSP demostrou que é a forza que segue representando á maioría do pobo boliviano. Que imaxe diferente á que nos mostraba hai un ano a propaganda dos golpistas, onde amplos sectores insultaban ao MAIS! A presunta fraude electoral terminou de caer. Tan clara foi a vitoria, que os que o desenvolveron e apoiaron –os líderes da Organización de Estados Americanos (OEA), Luís Almagro e da dereita boliviana–, non tiveron máis remedio que felicitar a Arce e a Choquehuanca.

A vitoria cruza as fronteiras: A recuperación do goberno por parte de MAIS é un gran obstáculo á estratexia imperial e autoritaria impulsada pola OEA, o grupo de Lima e a administración estadounidense. Ao mesmo tempo, o conseguido por Abya Yala é un logro para o resto do mundo. Outra peza da táboa na loita permanente contra o imperialismo que explota ás persoas e a natureza: un novo alento para a integración latinoamericana e que aposta polos intereses dos pobos e dos sectores humildes.

Contido decolonial da vitoria: non hai dúbida de que a violencia física e simbólica contra os pobos de orixe influíu na mobilización dos aymaras, quechuas e outros sectores amplos. Esta violencia plasmouse nas masacres de Sacaba e Senkata, en quéimaa do wipse, nas mensaxes evanxelizadoras que denominan “salvaxes” a quen pedían as eleccións, na imposición da Biblia ou nos que negan a cosmovisión dos pobos de orixe. Coa actual oferta electoral, deixaron claro que non están dispostos a volver ao estado colonial das elites golpistas.

Necesidade de substitución: Máis aló dos inequívocos trazos de liderado de Evo e Álvaro García Linera, a presentación para o cuarto mandato non era probablemente a mellor opción. Os novos candidatos, en condicións excepcionais, lograron recuperar moitos dos votos perdidos nas anteriores eleccións presidenciais do pasado ano. A formación e promoción dos novos líderes é unha garantía para os procesos de cambio, especialmente das xefaturas colectivas, onde non hai líderes imprescindibles. En Bolivia e no resto dos lugares. O pobo boliviano ha demostrado que non sustenta a unha persoa, senón a un proxecto político de soberanía a favor dos pobos e sectores populares de orixe.

A “clase media” irregular: é moi probable que unha parte da chamada clase media que non votou o MAIS en 2019 vote agora o MAIS. Por que? Probablemente unha mestura de elementos: outra actitude ante a candidatura que veu a substituír o binomio Evo-García Linera, desgastado mediáticamente, que a dereita e os poderes fácticos entendéronse mellor, ou que se valore mellor a xestión do goberno de Jeanine Áñez fronte á intransitable e corrupta xestión da MAIS. A infinita contradición entre o que é e o que quere ser, a falta de conciencia de clase e as mentalidades colonizadas converten a estes sectores en suxeitos incertos, que en determinados momentos pode ser mesmo clave.

Así mesmo, o novo escenario que se abre expón algunhas dúbidas e retos que van máis aló da forma de afrontar a pandemia, a crise sanitaria e económica

A democracia non se recuperou: a pesar de que nos últimos días utilizouse con frecuencia esta declaración, o que se recuperou (aínda para exercer o cargo…) foi o poder político. Pero isto non é sinónimo de democracia. O poder económico manterase en gran medida en mans da oligarquía golpista e, se non hai control popular sobre os medios de produción, o estado é débil ante unha sabotaxe económica moi probable. Neste sentido, o MAIS deberá dar prioridade á economía comunitaria e ao control estatal dos sectores crave constitucionalmente recolleitos. Así mesmo, o Executivo de Vitoria-Gasteiz deberá desatender os pactos coa oligarquía agraria, que foi a causa do golpe de estado.

Os principais medios de comunicación, indispensables para o golpe e dar lexitimidade ao goberno de Áñez, seguen en mans privadas. Sen unha auténtica democratización da información é moi difícil avanzar cara a unha democracia real.

E que dicir da violencia organizada do Estado! As armas seguen en mans dos policías que se sublevaron contra o Goberno e dos militares que convidaron a Evo a renunciar. Hai un ano quedou claro que o poder político e o control do Estado son cousas distintas. Como tentar alterar a correlación de forzas dentro de organizacións armadas empapadas de mentalidade colonial e racista? Como facer para alterar estas institucións armadas, que son protectoras do poder oligárquico local e son dóciles ao imperialismo ianqui, se non se conseguiu nos quince anos anteriores? Probablemente este sexa o principal reto do novo goberno. Neste sentido, o nacemento das milicias populares pode ser unha especie de contrapeso.

Haberá xustiza e reparación? : serán procesados os responsables do golpe? E os que tomaron decisións que non corresponden a un goberno provisional (privatización de empresas públicas, cambio de embaixadores, expulsión de médicos cubanos…)? E que responsables das masacres de Sacaba e Senka e doutros asasinatos, encarceramentos e persecucións? As convocatorias de unidade e de reconciliación non poden supor impunidade. É unha tarefa de xustiza, de dignidade e de credibilidade que o novo goberno debe desempeñar ante o seu pobo.

Aceptarán a súa derrota? : aínda que o golpe electoral deixoulles atónitos e debilitados, a elite económica boliviana e a administración estadounidense non van permitir que o pobo sexa dono do seu futuro. A pesar da aprobación formal do novo goberno, desde hoxe tentarán erosionarse, probablemente por medio da guerra híbrida, combinando ataques económicos, mediáticos e psicolóxicos, e utilizando aos corpos policiais e das forzas armadas para desestabilizar o goberno. Como hai tempo en Venezuela. Se fixeron un golpe de estado para conter o proceso de cambio e tomar o control sobre Bolivia, non podemos pensar que acepten de forma democrática o resultado das eleccións. Só se pode estudar Historia dos Pobos.

A autocrítica e a tensión son imprescindibles: o sucedido en Bolivia no último ano vai condicionar inevitablemente as iniciativas do novo goberno de MAIS. Para coñecer o grao de radicalidad das medidas que se tomarán desde o Goberno, será imprescindible esperar a que se aproben. Haberá que ver si buscará acelerar o proceso de cambio ou si, pola contra, non pasará pola restitución do estado asistencialista que promove os dereitos dos pobos e movementos sociais de orixe; sen cambios estruturais evidentes, tratando de evitar o choque coa burguesía e os poderes afíns e non atravesando unhas liñas vermellas (procesamiento de políticos e funcionarios vinculados ao golpe, intervención contra intereses económicos e algúns medios de comunicación, cesamento profundo das autoridades policiais e militares…). E é que a ameaza das forzas armadas e a policía, xunto coas elites económicas e os seus grupos de choque paramilitares, poden condicionar as medidas que debe adoptar o novo goberno, levándoas a unha versión lixeiro dos gobernos de Evo e García Linera. Neste sentido, é imprescindible un exercicio de autocrítica constante, así como manter a tensión nas bases e estruturas do MAIS para evitar a intencionalidade inicial e a desviación das necesidades dos sectores aos que representa. É evidente que o que quedou con Moreno en Ecuador non vai suceder en Bolivia (MAIS-IPSP non ten nada que ver coa estrutura e forma de organización de Alianza País). Pero será necesario estar alerta, sen evitar a inevitable loita entre o poder burgués e o imperialismo, e a clase obreira e os pobos.

Un ano despois, volvemos ao mesmo sitio? Si e non. A resposta que se dea a estas preguntas vai condicionar a consolidación do cambio que necesita o pobo de Bolivia, Abya Yala e os pobos do mundo.

*Iñaki Etaio e René Behoteguy son militantes de Askapena