Algúns dos presentes na sala non puideron seguir o consello, xa que Naparra, membro dos Comandos Autónomos Anticapitalistas, foi secuestrado e eliminado o 11 de xuño de 1980, aínda non naceran.

Alforxa e Toledo quixeron que a través desta invitación puidésemos imaxinar o sufrimento que causa o paso do tempo nos seus semellantes, o que viven día a día e xa durante corenta e uns anos. A que sufriron até a súa morte os pais do desaparecido, Patxiku e Celes.

Aínda que non coñecín a Naparra, a súa desaparición foi un feito moi presente na miña vida. Tiña 23 anos cando o fixeron desaparecer en Ziburu, e acababa de cumprir 19 cando cheguei a Auritz para dar clases particulares a uns nenos dunha familia da Antiga durante as vacacións de agosto do mesmo ano.

Para entón, lendo Egin xa sabería que “un refuxiado desaparecera”, pero entón, para min, non sería máis que un episodio máis do vórtice da época. O que non me afectaba directamente.

En Auritz/Burguete, con todo , coñecín a algúns moi próximos de José Miguel que aparecen no documental A historia dun volante. E desde entón, durante corenta e uns anos, levei a súa sombra comigo. Sobre todo, desde que corrín o risco de que me sucedese a min tamén.

Nun momento do documental, o forense Pako Etxeberria asegura que é o momento de falar e de facer os esforzos necesarios para atopar o que desapareceu. Eneko Etxeberria a Álvarez, que non cede na procura do seu irmán, dille que si non, cando os que lle coñeceron desaparecen, cando non hai testemuñas directas, como está a suceder cos desaparecidos da guerra do 36, non serán máis que feitos recolleitos de forma indirecta.

Oier, fillo de Eneko e Amaia Irigoien Iriarte, e con el a sociedade vasca, para que non herde a maquinilla de buscar os ósos do seu tío desaparecido.

O documental, Naparra de Jon Alonso, un caso aberto, do mesmo xeito que o traballo de investigación, axuda a aflorar os feitos polo buraco do esquecemento e o esforzo xigantesco, pero silencioso e silencioso dos familiares e achegados. Inspira, aínda que só sexa por medio de imaxes, xa sexa porque arrinca o seu pelo longo, os seus grandes bigotes e os seus ollos riseiros do círculo pecho e pequeno dos seus semellantes, ou da escura burocracia das institucións e dos tribunais. Porque aínda que os ósos non apareceron, faio presente aos ollos dos espectadores que ven o documental. O pai, nun xesto imprevisible, mantivo o volante que collera antes de levar o coche a desfacer porque axuda a imaxinar as mans.

Alforxa e Toledo, a través da montaxe, ofrécennos un intenso diálogo entre Kike Zurutuza, ex membro da mesma organización naparra que asistiu á estrea, e o ex membro de ETA Eugenio Etxebeste. Non só para esclarecer a confusión xerada ao redor da responsabilidade da súa desaparición, senón que tamén abre outras portas que axuden a comprender a época e a desmantelar o imaxinario creado ao redor desas organizacións.

Fóra da sala, nunha conversación posterior á proxección, tivemos unha charla entre dúas ou tres persoas sobre a necesidade de contar. Un dicía: “Se non o contamos nós, eles contarán o noso. Ou calarán, e dentro dun tempo ninguén saberá que fomos”.

Hai que contar. Pero como? Hai condicións para dar a coñecer a loita pola liberdade de Euskal Herria? Como facer chegar a noticia dunha loita colectiva a quen non a coñeceron directamente? Como contar o que sucedeu, o que nos ocorreu, o que fixemos? Desde un punto de vista colectivo ou individual? Onde situarnos?

Do mesmo xeito que esta historia dun Volante sobre a desaparición de Naparra, poden servir as portas que abren outros testemuños e escritos que non teñen intención de facer un relato definitivo total para mostrar en que dirección querían levar o coche as mans que sostiñan ese volante e outros volantes que ían na mesma estrada?

En calquera caso, cando as luces se acenderon ao final da proxección, o mozo sentado a dúas cadeiras de brazos máis aló da xanela tiña os ollos humedecidos e na conversación posterior levantou a man na quenda para preguntar aos seus autores.

E eu tiven a sorte de coñecer a Eneko Etxeberria Alvarez e Amaia Irigoien Iriarte.