Antes de comezar a película, os directores Iñaki Alforja e Ían Toledo subliñaron ante o público que se recibiu moi ben en Madrid e no resto dos lugares, pero que a verdadeira praza da película era Pamplona. Do mesmo xeito que moitos dos telespectadores sentían nerviosos, entre eles os protagonistas do documental.

O documental céntrase na desaparición do militante dos Comandos Autónomos José Miguel Etxeberria, Naparra, desaparecido fai 41 anos en Iparralde, e no sufrimento que a súa familia hai catro décadas na procura do rastro do seu fillo e do seu irmán. A desaparición e o propio Naparra lideran o comezo da película, pero o incesante protagonista da película, Eneko Etxeberria, e a súa familia, a parella Amaia e o seu fillo Oier, cada vez ocupan máis espazo.

Fixeron a película penetrando até o fondo das súas casas e das súas vidas, e así conseguen que os directores toquen as entrañas do espectador. É un relato duro, duro, pero agradecido, porque nos achega ao sufrimento dunha familia; e porque supón un paso máis na recuperación da memoria do conflito; porque engade un punto de vista máis ao quebracabezas, como di Alforxa.

A película Memoria e a vulneración de dereitos que se está vivindo na actualidade, Eneko Etxeberria deixouno claro no seguinte coloquio da película: “Os crimes contra a humanidade son ata que as desaparicións forzadas dos Estados aclárense”. A memoria de Naparra, a súa familia, necesita facer xustiza, recuperar os ósos do cadáver e pór fin ao duelo de catro décadas.

Eneko é o gran protagonista, e os seus pais, Celes Álvarez e Patxi Etxeberria, tamén están na pantalla. Oier e Amaia tamén son os ingredientes principais. Destaca Oier, o herdeiro do caserío familiar, un futuro que non debería levar a carga do seu pai ao canalizar o caso de Naparra. Pasaron catro anos atrapados nas redes do celuloide.

O caso agora

En 2017 levou a cabo a procura do cadáver de Naparra en Mont-de-Marsan. Tras ser reclamado pola Audiencia Nacional, o rexistro no Estado francés conseguiuse en seis meses, segundo informou a Fiscalía. Entón había dous postos que inspeccionar, pero un foi inspeccionado. Agora queda por rastrexar a segunda zona, que foi solicitada hai tres anos pola Audiencia Nacional a petición da familia, pero que aínda non contestou ás autoridades francesas. A súa familia espérao, xa non pode. Á espera diso, e como moitas outras familias, de que o Goberno español abra a lei de segredos oficiais, porque cren que as claves de moitos casos aínda por esclarecer poden estar detrás desa porta.

“Como dicía a vosa nai Celes, colle as aixadas do caserío e vaia”, preguntoulle unha muller a Eneko na conversación. “Non falta de entusiasmo -respondeu el-, pero todo ten que facerse por lei. Que nos imaxinemos, que nos atopamos e que nos acusan de crear esta historia por nós mesmos. Non, todo hai que facelo baixo o control da xustiza”.

No documental, Eneko dá conta da alegría que tiveron en 2013 coa declaración da ONU. O importante é que até entón as institucións de aquí miraron o caso de lonxe; ou, o que é peor, fixeron a vista gorda até principios dos anos 2000. O irmán de Naparra, un irmán que aspira a ser o único en ser Eneko Etxeberria, espera que o caso chegue á comunidade internacional a través dese coñecemento.

Tal e como recoñeceu Eneko no faladoiro, a película é un ungüento social e o aplauso dunha sala chea.