Neste particular momento de desescalada que nos tocou vivir, estamos a escoitar unha infinidade de reflexións e debates sobre os pasos políticos a dar. Tamén se falou do caos emocional provocado polo confinamento, xa que durante o confinamento forzado producíronse aparicións repentinas de pantasmas e de xuízos privados que tapan a frenética do día a día. En calquera caso, hai unha pregunta que hai que subliñar, detrás da cal se esconden máis retos dos que se pensa: “E agora que?”. Nesta pregunta percíbese a falta de rumbo, en definitiva, pódese dicir que a vida é un indicador de proxectos fráxiles e de falta de estratexia. A verdade é que a falta dunha estratexia de vida e a fraxilidade dos proxectos de vida non son cousas fráxiles.

Nas seguintes liñas tentarei dimensionar os efectos da falta de rumbo sobre as expectativas de vida, co fin de esbozar o momento histórico que subxace tras esta minúscula frase. Para poder abordar esta reflexión, o primeiro que debemos facer é falar de expectativas biográficas. As expectativas biográficas son consecuencia de ciclos de vida estandarizados naturalizados, e as nosas estratexias e opcións cotiás seguen a liña deses ciclos vitais. É máis, os individuos desempeñamos roles e funcións específicas asociadas a cada época biolóxica (ou idade), sobre a narrativa de ciclo de vida socialmente construída. Partindo do subconsciente colectivo, esta narrativa definirá en gran medida o noso lugar na sociedade. É dicir, pronto nos daremos conta de que ao longo da nosa vida imos seguir esa folla de ruta hexemónica ou, si non, oporémonos: estudos -emprego-emprego-compañeirismo-familia-hipotecas-infantil-jubilacion-netos. Construiremos estratexias e tácticas para soster a vida de acordo a ese mapa colectivo que inevitablemente temos na cabeza, seguindo os roles e obxectivos dos segmentos de pre-adolescentes e persoas maiores en cada fase. En función desa folla de ruta establecemos socialmente as nosas expectativas de vida, recursos e políticas públicas, así como sensacións de estabilidade e de éxito ou fracaso.

Na última década, con todo, debido ás continuas crises violentas, as fases destes ciclos de vida alargáronse, aumentando as rupturas entre fases e intermitencias. Os tempos de estudo alargáronse no tempo e atrasouse a idade de quen se emancipan do fogar paterno. A idade de ter fillos tamén se está atrasando ano tras ano, no caso de quen queren telos. Hai unha diferenza de 5,2 anos entre a franxa de idade que se esperaba e a de idade real, segundo datos do INE. En canto ao emprego, a taxa de desemprego e a precarización dos contratos diminuíron as posibilidades de construír un itinerario laboral e converteuse en algo habitual o desprazamento dun ámbito laboral a outro. Estas inestabilidades e rupturas converteron en ridículo o estamento “para toda a vida”: o emprego para toda a vida, a vivenda/residencia para toda a vida, a parella para toda a vida, as redes de amigos para toda a vida… Estas gretas espertaron inquietudes existenciais moi profundas. “Nada é fixo, nada é para sempre” é o novo mantra, o que nos mantén inevitablemente nun estado de alerta permanente, mesmo nunha vulnerabilidade emocional profunda e íntima. Como se dixo, esta rara inquietude ten profundas dimensións existenciais. Quen son? Cales son as miñas redes? En que punto da miña vida atópome? Que é o que quero? Que camiño debo seguir para conseguir o que quero conseguir? E agora, que?

Esta ruptura dos ciclos vitais dunha xeración a outra trouxo consigo a reversibilidad dos ciclos vitais, facendo abstracción da idea de cambio de fase. Son moitos os exemplos que temos: Persoas que tras 50 anos quedáronse no paro e tiveron que volver a casa dos seus pais; persoas que ás súas 30 anos seguen sen poder independizarse; mulleres que ás súas 35 anos queren ser pais sós, que non poden dar ese paso debido á inestabilidade económica que viven e á falta dunha rede de coidados sólida. Moitos, ademais, puideron construír as súas vidas inestables a partir da estabilidade de xeracións anteriores: independizándose grazas a un fogar ofrecido pola familia de orixe, educando aos nenos grazas aos traballos de coidado dos avós (media de seis horas por día), chegando a fin de mes grazas á axuda dos pais… Que ocorrerá cando desapareza esa última xeración que foi estable? En cantos casos podemos apoiar este tipo de modelos de vida precarios e inestables?

Na era posterior á COVID-19 é necesario facer un lugar a esta inestabilidade existencial dalgunha maneira. De feito, a desestandarización destes modelos de vida pode ser interesante á hora de expor alternativas. Esta inestabilidade, con todo, ten o seu propio risco. Porque de crer en algo e de ter unha identidade colectiva difúndense os máis firmes conservadurismos, as adhesións máis evidentes ao discurso do odio. Por iso, si queremos crear estruturas e estratexias alternativas sostibles para soster a vida, é necesario politizar a fraxilidade e inestabilidade que estamos a vivir. Máis aló de termos políticos e económicos, é necesario dar espazo filosóficamente e emocionalmente ao fracaso, ao medo, á incerteza, á soidade, ao desencanto e sentimentos similares. Debemos abordar a reconstrución das expectativas de vida e das traxectorias individuais e colectivas derrubadas nestas crises interminables.