A principios da década de 2010, a sociedade sabía que a xestión dos residuos converteuse nun problema, así como a representación política. O tema estivo moi presente na xestión dos residuos, a recollida e o tratamento. Ademais de nos pobos do Alto Deba, tamén en Gipuzkoa: porta a porta ou colectores; incineradora si ou non. Con todo, todos eles tiñan claro que querían duplicar a taxa de reciclaxe. "Entón, no que respecta á xestión dos residuos nos nosos fogares e no noso territorio, tiñamos un problema e non eramos moi conscientes. Naquela época, tomamos conciencia diso e puxemos o noso granito de area na procura dunha solución", lembrou Pedro Iturbe, alcalde da CAV e ANV durante o mandato 2007-2011.

Usurbil foi o primeiro municipio guipuscoano en implantar o sistema de recollida de residuos porta a porta. Aproveitando a súa experiencia, o 7 de marzo de 2011 instalouse en Antzuola a porta a porta. Foi o cuarto municipio de Gipuzkoa, despois de Usurbil, Hernani e Oiartzun.

A entón Mancomunidade do Alto Deba apostara pola implantación do sistema porta a porta en toda a comarca e elaborara un plan de implantación de porta a porta en todos os municipios do Alto Deba. O alcalde de Antzuola, Iñaki Azkarate, propuxo "establecer de forma graduada" a iniciativa tendo en conta "o tamaño da localidade e as súas posibles vantaxes de implantación". E tamén polo "talante" que mostraron. Así, con data 7 de xullo de 2010, o Pleno do Concello de Antzuola aprobou a proposta da Mancomunidade, con sete votos a favor: O cinco da EAE-ANV e os dous da coalición Aralar-Zutik e Ezker Batua. Dous de cada tres concelleiros do PNV abstivéronse, mentres que o único concelleiro do PSE-EE non acudiu.

José Mari Iturbe foi concelleiro de Medio Ambiente e Agricultura da lexislatura e membro da comisión de mesa porta a porta: "Unha vez tomada a decisión política, o noso traballo consistiu en organizar en Antzuola o sistema porta a porta. Celebramos infinidade de reunións coa cidadanía para promover a súa participación. Desta maneira, recollemos as opinións e damos os pasos necesarios para implantar o sistema. Ao principio, a preocupación era grande; celebráronse varias reunións de ao redor de 60 persoas. Alí explicamos como se deben separar os residuos. Algúns manifestaron o seu desacordo polas dificultades que vía para facelo. Con todo, a pesar das dificultades, non hai máis que ver os datos actuais. En xeral, a cidadanía respondeu ben e din ao sistema porta a porta".

do 28% ao 87,9%

En 2010, a localidade que menos reciclaba no Alto Deba era Antzuola –en torno ao 28%–. Un ano despois da implantación da porta a porta, a taxa de paro situouse no 87,92%. En 2013 obtivo o mellor dato de 10 anos: 89,99%. "Criamos que estabamos ben, pero os datos non o dicían. Con algúns pequenos cambios pasamos a reciclar máis. Adaptámonos con facilidade, ao principio tamén había incerteza e preocupación", di Pedro Iturbe.

Segundo datos da Mancomunidade, en 2019 cada antzuola xerou 337,45 quilos de residuos domésticos, 924,52 gramos diarios. En canto ao orgánico, incluído o compost doméstico e comunitario, xerou 107,25 quilos –293,84 gramos diarios–. Si á cantidade de nico de carro engádense os residuos de poda e xardinaría, cada antzuolarra xerou 119,63 quilos –327,75 gramos diarios–. En canto á fracción resto, cada unha delas ten un peso de 65,03 quilos –178,16 gramos ao día-.

En 2019, no Alto Deba recolléronse 24.729 toneladas de residuos domésticos, das que 5.366 enviáronse a vertedoiro de residuos de rexeitamento.

En canto ás taxas de reciclaxe de 2019, en Gipuzkoa reciclouse o 59,26%, en Antzuola o 79,99%, en Oñati o 78,48%, en Arrasate o 75,91% e en Bergara o 80,75%.

Descenso nos últimos anos

A porta a porta sufriu variacións nos últimos dez anos, e o alcalde, Beñardo Kortabarria, sinalou que se notou un descenso. "É verdade que nos últimos anos baixouse un pouco e antes diferenciábase mellor. Este descenso de datos coincide coa construción da incineradora. A incineradora traslada á cidadanía unha mensaxe como: -Como queirades reunir, nós queimarémolo. Isto non coincide co que pensamos. Cremos que hai que coidar o medio ambiente. Nesta necesidade e reto debemos xerar poucos residuos e separalos o mellor posible. E recicla os quínes de fonda que poidan reciclar".

Como se pode mellorar?

Hai dous anos, o Concello puxo en marcha a campaña Garbi egin, que baixo a lema "xogar limpo". "A través da campaña queriamos trasladar a idea de que hai que ser honestos coa porta a porta. É unha elección maioritaria da cidadanía e hai que respectala, porque os beneficios son para todos. Por exemplo, a Mancomunidade puxo en marcha unha campaña para reciclar ben os envases lixeiros. Nos envases lixeiros hai moitas impropias, é dicir, hai moitas cousas que non deben haber. Por tanto, non se pode vender, o que supón unha perda para a Mancomunidade de ao redor de 150.000 euros. Si recádanse correctamente, eses 150.000 euros quitaríanse da factura e, ademais, estariamos a vixiar e respectando o medio ambiente", aclarou o alcalde. "Temos que lembrar ese compromiso á cidadanía, á cidadanía e aos seus cidadáns. Hai que explicar e evidenciar as vantaxes. Esta pandemia ensinounos que non podemos seguir como vivimos. O mundo sofre polo que fai o ser humano e, si non coidamos a nosa contorna, ninguén o coida. Temos que facer campaña para visibilizarlo e dar as explicacións e información necesarias á xente, achegándonos a eles en todo momento que sexa necesario".

Economicamente deficitario?

O custo de recollida da porta a porta é maior. Por iso, a oposición acusa o Goberno de ser deficitario e fai un chamamento para buscar modelos de xestión doutros residuos. "O Concello non ten que sacar diñeiro dos servizos dos que dispón. Por tanto, a recollida de lixo ou residuos ten un custo. O Concello cobra á cidadanía menos que ese custo, mesmo si trátase de colectores grandes, que sería o mesmo, xa que a parte dese custo asumiríaa o Concello. É lóxico que o Concello non perda nin gañe diñeiro. Pero é verdade que nos estamos achegando a iso. A porta a porta non é, en si mesmo, deficitario, porque limpar a rúa é deficitario, mesmo ter electricidade pública... A xente paga impostos e o Concello presta servizos a cambio diso", argumentou o alcalde.

A voz da cidadanía

Entre os que mostraron unha actitude favorable, afirman que están satisfeitos e que levan ben. "É unha responsabilidade de cada un clasificalo ben. Co quinto colector, algúns non terían o valor", di Rosa Yarzak.Bosgarren, outros queren a comodidade que ofrece o colector. -Ao principio, levábame moi ben. A vida cambiou e, no meu caso, o horario de traballo faime difícil adaptala de porta a porta, e teño que deixar o lixo no balcón durante unha semana. O quinto colector é máis axeitado para min", dixo Mikel Agüero.

Evolución do sistema

Antzuola foi o primeiro municipio do Alto Deba en implantar a porta a porta ao final da lexislatura 2007-2011. Despois de Antzuola chegaron outros pobos de Debagoiena, no período 2011-2015. Bildu logrou a vitoria tanto na Deputación Foral de Gipuzkoa como no Alto Deba. En Oñati empezaron a pór en marcha a porta a porta e aos poucos foise ampliando o sistema de recollida de residuos a todo o val: A Bergara, Aretxabaleta e Eskoriatza.

En Elgeta e Arrasate/Mondragón chegouse a un acordo e púxose en marcha o quinto colector. En 2014 realizouse unha consulta popular en Elgeta, na que se impuxo o quinto colector. En Arrasate constituíuse a Mesa de Residuos e, de mutuo acordo, estableceuse o colector marrón.

En Aramaio e Gatzaga non hai porta a porta nin quinto colector; cada un fai en casa o compost comunitario ou o leva á zona de compostaxe. No mandato 2015-2019, o PNV gañou en catro pobos do val, e en tres deles –Bergara, Aretxabaleta e Eskoriatza– implantouse o sistema de colectores, consultando á cidadanía.

O portavoz do PNV, Basilio Ormazabal:

"En Antzuola a xente tomou conciencia de reciclar, e esa é a valoración positiva que fago. Hai dez anos non se reciclaba moito, e a taxa de reciclaxe actual sitúase en torno ao 80%. Pero o sistema de recollida é moi caro. Temos 40 puntos e o camión hai tres horas que se moven pola zona. Economicamente é máis caro. O quinto colector é máis cómodo e económico. Coa colocación dunha ducia de colectores e a extracción de residuos a vontade propia sería moito máis barato. En canto á compostaxe comunitaria, recádase unha pequena cantidade ao ano –uns 20.000 quilos–, que necesita persoal municipal, non ten sentido e salgue caro. A porta a porta foi a imposición da ANV. Non lle preguntaron ao pobo; creo que se arrepentirían; pasoulles a factura".

Ex alcalde Pedro Iturbe:

"Os datos de reciclaxe eran malos e desde o principio tiñamos claro que tiñamos que cambiar o sistema de residuos. En Usurbil explicáronnos que había sistemas cun alto grao de reciclaxe en Cataluña e Italia. Unha delegación municipal de Antzuola estivo en Cataluña e Mallorca para valorar de primeira man os problemas e as posibilidades que había. Dez anos despois, as dúbidas e preocupacións da época aclaráronse e a cidadanía xestiona ben o sistema; a maioría está satisfeita. A quen din que a porta a porta é deficitario diríalles que teñan en conta todo o ciclo do sistema de reciclaxe. Non é máis caro. Existen diversos informes técnicos e académicos. A recadación en si mesma é máis cara, pero tendo en conta todo o ciclo, a porta a porta é mellor para os cidadáns".