Ultimamente as plantas de biometanización están a aumentar en Navarra. Así, ademais das instalacións de Biomendi en Mendigorría, HTN en Caparroso e E-Copreci en Cabanillas, anunciáronse novas plantas en Imotz, Lerín e Valtierra e ampliarase a existente en Cabanillas.

A maioría destas plantas sitúanse xunto a grandes explotacións gandeiras. Teoricamente, co obxectivo de descompor a materia orgánica producida polo gando e producir biogás, principalmente para xerar electricidade e verter á rede eléctrica. Este proceso tamén xera calor e, en xeral, se reaprovecha nas propias instalacións. Mentres tanto, o residuo final resultante deste proceso, o digestato, pode aplicarse como emenda aos solos. Esta presentación é inmellorable: un excelente exemplo de economía circular e alternativa verde, a produción de enerxía renovable, que evita problemas na xestión de residuos...

Con todo, é difícil valorar obxectivamente a idoneidade destas plantas sen ter en conta o contexto no que se implantan e as súas consecuencias. Porque non todos os reflexos son enerxía limpa. É imposible falar de biometanización en Navarra, sen ter en conta a dinámica e a constelación de conflitos que iso xerou: extensión de macrogranjas e extensión do modelo de gandaría hiperintensivo, xeración de gran cantidade de residuos orgánicos, impacto negativo en solos fértiles/fértiis, etc. Nunha situación como esta, a instalación de plantas de biometanización, ligada á gandaría industrial, coincidiría co chamado capitalismo da ruína: quen promoven este tipo de proxectos buscan un beneficio engadido polos problemas e desastres que xeran.

Para dar a coñecer o desenvolvemento da gandaría industrial en Navarra nas últimas décadas, un dato: Entre 1988 e 2022 o gando vacún ha crecido un 41,91% e o gando porcino un 271,21%. Ao mesmo tempo, a poboación de Navarra aumentou un 29,46%. Isto demóstranos que se impuxo un modelo gandeiro, orientado á exportación, e non ao consumo interno, que deu lugar a un encadenamiento de efectos negativos como a desaparición das granxas familiares, a concentración de animais, o aumento desmesurado dos residuos orgánicos, a urxente necesidade de eliminalos, o uso intensivo da auga de limpeza... Todo iso xera residuos de difícil compostaxe, o que leva unha contaminación dos recursos hídricos, como estamos a comprobar na conca do río Ultzama ou en Villafranca e Marcilla.

O ano 2007 é fundamental. O goberno de Rodríguez Zapatero aprobou o Real Decreto 661/2007, polo que se establece un marco retributivo para favorecer a rendibilidade e a difusión das renovables. Ao considerarse a produción de metano como unha enerxía renovable, as grandes empresas gandeiras viron a posibilidade de implantar plantas de biometanización para a produción de biogás con xurros, unha enerxía de alta bonificación. Unha boa forma de estender a actividade e os beneficios. Este proceso, con todo, non quedou fóra da crise, xa que máis tarde se modificou a normativa que reduciu as curmás á xeración de enerxía. Lembra o fracaso da Bioenergía de Ultzama, infestada de irregularidades e que tanto sufriu ao Concello de Ultzama.

Actualmente estamos nunha situación similar á que ocorreu nos primeiros anos do ano 2000, ao comezo dunha nova burbulla de renovables. As empresas emprenderon incontroladamente a construción de novas infraestruturas na calor da planificación enerxética e as súas axudas económicas. E a biometanización non queda fóra, como se pode observar.

As plantas de biometanización preséntanse como solucións, aínda que á súa sombra só hai unha oportunidade de negocio para alargar o ciclo vital dos produtos. Como proba diso, basta comprobar que en Navarra existen quen, aproveitando un buxán legal, están a utilizar biometanizadores para tratar non só xurros propios, senón todo tipo de residuos industriais orgánicos non tóxicos. Un caso paradigmático témolo na planta de biometanización de Mendigorría: No ano 2020, no último ano con datos dispoñibles, ademais do tratamento de xurros de porco propios, tratáronse 31.319 toneladas de residuos industriais de Navarra e 37.389 toneladas procedentes doutras comunidades autónomas, principalmente da CAPV e Cantabria. E o caso de Mendigorría non é unha excepción.

A integración das plantas de biometanización nas explotacións gandeiras de Navarra supón un custo social e ambiental inaceptable. Responde a unha roda tola: a biometanización responde ao grave problema de acumulación de residuos orgánicos xerados pola gandaría industrial. Con todo, este tipo de negocio é rendible só porque xestiona residuos doutras industrias e cóbrase por iso. Isto provoca un aumento da cantidade de xurros espontaneamente grandes que deben ser depositados nos solos. Ademais, aumentan os contaminantes que se emiten xunto con eles e tamén aumenta o transporte dos residuos procedentes de centos de quilómetros.

Por tanto, este modelo non responde as necesidades do sector gandeiro, senón que aposta polas grandes instalacións. Nin ao desenvolvemento local sostible, que elimina as explotacións familiares. Tampouco á seguridade hídrica, xa que contamina solos e acuíferos con nitratos. Tampouco á necesidade de manter sans os nutrientes do solo, que verten un digestato que mestura residuos industriais e metais pesados.

Como diciamos ao principio, a situación non é nada esperanzadora. O anuncio das novas plantas de biometanización realizouse conxuntamente coas novas solicitudes de instalación ou ampliación de macrogranjas. Desde novembro de 2021 até agosto de 2023 solicitáronse un mínimo de 16 novas instalacións ou ampliacións de gandaría intensiva que supoñen 60.899 porcos e 5.537 vacas máis.

Ante iso, o novo Goberno de Navarra ten a oportunidade de dirixir as políticas que levou a cabo até a data e que deron tan malos resultados. Facilitar ou non controlar adecuadamente a instalación de plantas de biometanización é alimentar a expansión das macrogranjas. Neste sentido, hipotécase un marco estratéxico como o sector primario, desequilíbrase o territorio e aliméntanse novas burbullas especulativas. Ao mesmo tempo, debería prestar apoio firme á gandaría extensiva, única alternativa sostible á produción gandeira industrializada, capaz de contribuír a outros retos como a loita contra o despoboamento rural e a crise climática. Pero para iso fai falta vontade. O que non demostrou até agora.

Mikel Saralegi e Jesús Arbizu (Txurio), membros da Fundación Sustrai Erakuntza