Para volver primeiro hai que estar, logo ir e volver atrás. Pasaron dez anos desde que Uxue Apaolaza levou á luz o Mea culpa (Elkar, 2011) e en 2021 publicou o seguinte, o Peirao da Curva, da man de Susa, gañadora do Premio Euskadi de Literatura. Para volver hai que “estar” antes, pero Apaolaza di claramente que non se sentiu “escritor” antes. É máis: “Non teño tempo para ser escritor”. A clave, con todo, deuna outros escritores máis novos que se deron a coñecer durante ese tempo: “Danele Sarriugarte, Kattalin Miner... Non nos atrevemos a dicir a nós: ‘Son escritora’. E eu nunca me sentín escritora... Estas máis recentes apoderáronnos de escritoras anteriores e apoderou ás lectoras”.

Inés Osinaga colleu o micrófono e, aínda que dicía que tiña que limitarse a cantar, agarrou o fío: “Eu tamén aprecio moito o que fixeron as seguintes mulleres. Démonos autoridade mutua”. E coa súa achega á música, J. Martina fala do grupo biscaíño. Osinaga ha visto que “algo cambiou” na escena, no discurso, e agradeceu aos de J. Martín por máis ou menos hospitalidade en determinadas cuestións. Osinaga, deixando na mesa a copa de viño tinto que lle tocaba de cando en vez, quítase as sandalias, ponse descalzo, colócase medio xeonllo e media sentada e dá play ao coche. Nunha interesante mestura de electrónica, O soño dun mozo ha reinventado a canción.

O Apaolaza, ao recoñecer que non era capaz de falar despois do excelente cover, fíxoo: “É un discurso moi potente, moi esmagador. Chegas aos 42 anos que teño e dis: ‘cales eran os meus soños de mocidade’. E a verdade é que agora non soñaba con estar aquí (ri). Dise moitas veces, ‘si téntalo’… Merda. O poder non deixará de ser poder e nós somos peóns. Aquí facemos unhas microconstrucciones, pero o poder pode destruír totalmente”.

Apaolaza publicou o seu primeiro libro aos 23 anos. “Escribes moito do teórico, xéneros, clases... pero agora creo que con 42 anos todo é biográfico”. Din que o sistema cultural ha cambiado, “algo”, e que o feminismo cambiou, como se notou no mundo literario. Con todo, sen dar o seu nome, pero dicindo que “todos son moi simpáticos”, nun ambiente bromático pero con espírito crítico, lembra a “varios homes”: “Aos que din que ás mulleres publícannos máis por ser mulleres… Ouza, é mentira. Ten entre tres e catro veces máis público que eu. Non chore”.

Palabra e voz

No seu segundo libro, Mea Activa, Apaolaza conta o que hai que contar na voz de Lur. Lur é unha persoa que ten falta de autoestima e que está rexeitada, e que a miúdo se centra na culpa.

Pero Lur non é un personaxe calquera. Apaolaza: “Lur é unha persoa moi pegada a min. É o meu disfrace, non son eu, pero di cousas que eu diría. Con este disfrace solto moito e a ficción sempre deixa marxe. Creo que si en lugar de Lur puxéseme Uxue, tería que manipular moito todo o demais, e non pasaría texto antes aos demais. Bo, agora tamén bastante coidado (ri)”.

Dirixiuse a Osinaga porque Apaolaza desexaba coñecer a súa experiencia e coñecer as vivencias da cantante sobre o escenario desde a posición dun escritor. O diálogo foi algo así:

Inés Osinaga: Eu tiven envexa a Inés de Fame. Dicía sobre o tablado cousas que non ía dicir no plano máis íntimo. O escenario dá respecto, pero tamén poder, claro.

Uxue Apaolaza: Pero tamén hai moita exposición?

H.Ou. : Tamén houbo moitas horas de terapia.

Ou.A. : Non hai ficción nesa Ines sobre o tablado?

H.Ou. : Non, non... Nin autofiquia. É unha performance.

Ou.A. : Eu vivo Terra como un personaxe meu, é o espazo da miña verdade, é a ficción.

H.Ou. : Eu mesmo póñome no tablado. Moitas veces pensaba que o que quería conseguir era, en lugar de desexalo, saír ao tablado, desinsinuar.

A terceira e última canción foi Osinaga, a canción Rimmel de Gose, de tempos antigos. “En moitos anos non podía cantar. Sen lexitimidade, tirar sen branco...”. (Si alguén estivese interesado é interesante o que contou de Inés de Fame en Gipuzkoako Hitza). Antes, pero nalgún outro tramo, Osinaga tamén ofreceu a canción Mamá, non quero ir ao colexio, proposta expresamente por Apaolaza para o concerto. A depresión, a imposibilidade de levantarse da cama, a presenza dalgúns dos temas de conversación foron tamén para o goce dos que estabamos na Sala Modelo.