Co obxectivo de canalizar a nova Lei de Educación, o “consenso” da fotografía institucional realizada polo catro principais forzas políticas do Parlamento de Gasteiz durou pouco. O acordo que todas as direccións consideraron exemplar ante a cidadanía rescindiuse, antes da posta en marcha do proxecto, iso si, despois da suspensión da folga educativa que se estaba levando a cabo e da apertura da preciosa kalapita a todo o sector. Alguén ouviu nalgún lugar a mínima autocrítica de alguén? Así as cousas, está claro que o proceso e a evolución da Lei de Educación non foi e non pode ser exemplar para outros acordos.

O tempo demostrou que as preocupacións graves xurdidas en moitos sectores e axentes da sociedade vasca, especialmente no ámbito social, sindical e vasco, estaban xustificadas polo “consenso” no ámbito educativo que se considerou como un logro histórico. Chegado o momento, o suposto acordo rachouse e as críticas aumentaron: o modelo lingüístico, a segregación, o currículo, a xestión, as condicións laborais, o financiamento, o proxecto nacional… todo converteuse nun problema. Volvemos a ver que o consenso institucional e a unidade social son dúas cousas distintas, e que a primeira non substitúe á segunda.

Non imos recoller todas esas críticas que se fixeron aquí, pero é evidente que si non hai unha unidade ao redor da Lei de Educación, é porque entre estas forzas políticas non hai unha unión en torno ao proxecto nacional para Euskal Herria, porque unha é consecuencia directa da outra. Este camiño da unidade corrupta é, por tanto, estéril desde o punto de vista estratéxico nacional e social, aínda que serve para o electoralismo de diversas forzas políticas.

A proposta de Kontseilua, Ikastolen Elkartea, EHIGE, Hik Hasi, LAB, ELA, Steillas e Heiz, entre outras, propón estender un único modelo lingüístico en eúscaro xeneralizado e inclusivo a toda a rede educativa. Si este proxecto non se recolle na nova Lei de Educación, será o novo machadazo estratéxico do PNV e do PSE en contra do proxecto nacional e social do País Vasco. Como lembrou Koldo Tellitu, nesa Lei de Educación nin sequera faise referencia ao modelo de inmersión, porque non hai consenso niso. Así liquidamos as diferenzas entre nós, apartándonos dos acordos…

E agora o Goberno PNV-PSE vén dar unha segunda machada estratéxica. Esta vez no ámbito da Administración. O Goberno de Urkullu, antes das eleccións de maio de 2023, esbozou un novo Decreto de Perfís Lingüísticos que afectará gravemente ao proceso de euskaldunización da administración. Unha vez máis, visto o retroceso que nos vén encima, o Consello, ELA e LAB fixeron pública a “Proposta para a euskaldunización do Sector Público”.

Está por ver si estas achegas van ser recollidas no novo Decreto de Perfís Lingüísticos, pero, do mesmo xeito que no caso da Lei de Educación, todo isto ten unha mala impresión administrativa.

Porque non debemos esquecer que o PSE puxo en marcha en 2012, cando xestionaba a Educación, o Decreto de Equivalencia. Nela, os alumnos de ESO cursaban os seus estudos no modelo D -inmertsión- no II da administración. Decidiu convalidar o Perfil Lingüístico (B2 no nivel internacional de idiomas e na terminología da nova Lei de Educación), e a quen cursaban estudos universitarios en eúscaro, o III da administración. Perfil Lingüístico equivalente á EGA (nivel internacional de idiomas C1). Pero todos sabemos que os resultados do modelo D na inmertsia, aínda que son os mellores, moitas veces non garanten a competencia lingüística axeitada, nin ao final da ESO nin ao final da universidade... E, con todo, recoñeceráselles esa titulación aos alumnos que non se han euskaldunizado do todo? Para que?

Alguén cre que unha vez suprimida a inmersión da nova Lei de Educación e posto en marcha un “modelo plurilingüe centrado no eúscaro”, esta situación mellorará a pesar de que na Lei establézase que os alumnos deben ter o nivel B2 ao final da súa carreira? Debemos asumir estas equivalencias automáticas entre Educación e Administración nesta situación?

O obxectivo principal do novo Decreto de Perfís Lingüísticos non é regular o uso do eúscaro por parte do persoal da Administración, senón incidir no coñecemento do eúscaro dos traballadores. A través dos Perfís Lingüísticos “asimétricos” que se propoñen, “ben” falando en eúscaro, pero queren abrir as portas aos funcionarios que “non saben escribir”. Desde logo, temos que encher a administración vasca deses vascos asimétricos que van traballar en castelán? Aceptaría a Administración os funcionarios que falan “ben” de castelán pero “escriben mal”? Para quen son eses perfís asimétricos? Quizais para os novos traballadores que non foron ben euskaldunizados pola educación? E até cando así?

Temos que ampliar o prazo de euskaldunización da administración por outros 15 anos? E mentres tanto, como ocorre hoxe, temos que aceptar que os miles de traballadores e traballadoras vascohablantes da administración que habemos euskaldunizado e alfabetizado continúen en castelán? Non temos que pór necesariamente en eúscaro a quen xa se han euskaldunizado? Pouco se concreta niso o borrador do novo Decreto de Perfís Lingüísticos, no que tampouco hai consenso entre as catro forzas políticas mencionadas.

Nas últimas décadas, miles de vascos e vascas euskaldunizados a través da Educación se transformaron en castellanohablantes na Administración. Foron moitos os traballadores que durante estes anos tiveron que obter o Perfil Lingüístico para acceder ao seu posto de traballo -non os políticos - e despois, ao non utilizar nunca o eúscaro no seu traballo, perderon a súa capacitación lingüística. Hai que ter en conta que moitos destes traballadores, si non traballan, non teñen en ningún outro lugar contacto co eúscaro, nin na familia, nin entre amigos, nin en casa, nin na vida social... O efecto da pandemia Covid19 tamén foi moi negativo. Esa foi a dinámica estéril destes anos, a que gañabamos cunha man, a que perdiamos coa outra. Temos que seguir niso? Até cando?

O novo Decreto de Perfís Lingüísticos ten moitas e claras lagoas, pero sen dúbida a principal é a relativa ao uso do eúscaro por parte dos traballadores e dos políticos. Non é o mesmo que o castelán sexa unha lingua de traballo, que o eúscaro sexa tamén unha administración con lingua de servizo ou que, sendo o eúscaro unha lingua de traballo, preste servizo tamén en castelán. Non fai falta dicir que o noso modelo é o segundo, pero tampouco hai consenso entre as catro forzas políticas…

En educación déronnos o primeiro machadazo, pero a loita non terminou. Aínda queda por ver en que queda a Lei de Educación. Agora quérennos dar a segunda hachazada, no ámbito da administración. E aquí a loita tampouco terminou. Nós temos que manter a nosa, a vontade popular que os vascos mostraron na última gran KORRIKA.

Se non é posible por lei e por consenso político institucional, debemos afrontar o reto da euskaldunización con desobediencias civís. Non podemos ceder. A sociedade vasca é a que temos que empoderar. Temos que crear un xigantesco tsunami popular que supere os obstáculos e as barreiras legais e institucionais, como é o caso de Ipar Euskal Herria. Como ben dixo o bertsolari Jon Lopategi “Baltza”, “chegar un pobo libre, se queremos mañá pasado, manter o euskara que é a arma máis segura”.

Joseba Alvarez

Técnico de Eúscaro e membro da Esquerda Abertzale