Non hai espazos respiratorios sen falantes propios. Os falantes nativos son o soporte, a oracería, o puntal e a cimentación das zonas respiratorias.

Pero empecemos polo principio: que son as zonas respiratorias? A palabra Arnasa é unha palabra traducida ao euskera polo euskaltzaina Mikel Zalbide, para expresar o concepto que o sociolingüista estadounidense Joshua Fishman deu a luz en 1991: physical breathing space.

No seu libro Reversing Language Shift (Recuperación Lingüística), Joshua Fishman, académico de honra de Estados Unidos, explicou o que é un espazo demográficamente concentrado, no que Xish [lingua minoritaria ameazada: o eúscaro no noso caso] pode estar no seu ámbito, sen superioridade nin persecución".

O euskaltzaina Mikel Zalbide explicou coas súas palabras o concepto:

"Que é a zona respiratoria? (...) Por dicilo dalgunha maneira en eúscaro, un lugar no que o eúscaro sente demográficamente 'no seu cabia', un lugar no que sente 'o señor da casa' sen que ninguén se resente e atácase. Este é, en esencia, o physical breathing space de Fishman. En lugares onde os vascos conviven cos vascos nun ambiente euskaldun, onde a lingua dos seus pais adquírese de xeración en xeración, en zonas onde non hai planificación lingüística nin ningunha intervención especial (para algúns o 'excéntrico'), o eúscaro está máis vivo. Aí ten a mellor saúde. Este é o auténtico centro respiratorio vasco, que asegura a transmisión da lingua de xeonllos en pleno estado (moito máis que na maioría dos demais lugares). Os nenos pequenos aprenden na súa lingua sen unha organización especial. Así aprenden a falar. Primeiro falando e logo, coa escola, etc., lendo, escribindo e anotando nela os rexistros e variantes desa lingua oral, traballándoa, facéndoa máis formalizada. Esta é a ruta normal, prototípica, de continuidade das linguas de boa saúde. (. Estes son, para Fishman e outros, os principios máis naturais e útiles do intento de revitalización lingüística. A normalización sen ela non é unha normalización. Tampouco o que leve a vixilancia destes medios a un segundo ou terceiro grao de prioridade".

Por tanto, na ecuación da zona respiratoria hai un elemento inevitable que é o propio falante. Así, as zonas respiratorias caracterízanse por ser espazos de amplo coñecemento e uso do eúscaro, espazos naturais de gran concentración demográfica de falantes nativos, fonte e canteira de falantes nativos, que reforzan, aseguran e manteñen a transmisión intergeneracional da lingua materna.

Imos agora a explicar que son os falantes nativos:

Os falantes nativos son falantes naturais de toda lingua, falantes nativos, falantes nativos ou falantes nativos. Na cadea de xeonllos son falantes que reciben dos seus pais e que, de forma natural, teñen a linguaxe, o eúscaro, o seu e o propio. Falantes que viven e pensan nesa lingua. En comparación co resto de linguas que coñecen, a lingua propia é a máis fluída. Os falantes nativos convérteno nunha linguaxe central na comprensión da realidade que lles rodea e nunha linguaxe de razoamento das súas reflexións, xa que teñen esa linguaxe propia como instrumento de reflexión e expresión interna para o seu propio seo.

Temos linguaxe e temos idiomas habilitados. Para que toda lingua siga viva e sa, necesita falantes nativos, falantes que vivan a lingua e que a propia lingua viva. Falantes que falan e rin internamente esa lingua propia; en definitiva, falantes que, en interacción continua, fan vivir vivindo o seu propio e eterna linguaxe.

O falante nativo é o sustantivo da lingua, xa que os falantes nativos renovan a árbore da lingua de raíz á savia, renovan os brotes, renovan a folla e renovan a respiración para que sexa unha ferramenta rigorosa e precisa para a comunicación humana. A linguaxe é creado por falantes naturais, do mesmo xeito que a auga que se renova constantemente da antiga fonte da montaña ou que se renova o lume pola brasa e as brasas. Si son falantes nativos, será lingua.

Cando se establecen relacións sociais ou redes de relación entre falantes naturais, créanse espazos, espazos, lugares ou estruturas humanas centradas na lingua propia. De feito, estes espazos que teñen como eixo a lingua dos falantes nativos son os espazos respiratorios da lingua, é dicir, os espazos de dominio lingüístico.

Os principais centros respiratorios que temos na sociedade son familias con falantes naturais. Este tipo de familias son as fortalezas do eúscaro, sobre todo se estes espazos respiratorios, a miúdo illados, viven en zonas erdales. Cando a estrutura humana e as redes de relacións -familias, amigos, compañeiras, compañeiras de traballo, veciños, veciñas, veciñas, veciñas e veciños–, formadas por falantes nativos, interrelaciónanse, entrelázanse, técense e compáctanse, son entón cando se crean os espazos respiratorios xeográficos (caseríos, barrios rurais, vilas, barrios de rúas, núcleos urbanos, aldeas e cabeceiras).

Hoxe en día, con todo, téndese a dicir punto respiratorio a todas as zonas que permiten facelo en eúscaro, pero non todo, evidentemente, é punto respiratorio.

A "guía respiratoria imperfecta do eúscaro" elaborouse o pasado 25 de febreiro na Factoría de Accións de Aiaralde. Nela analizáronse as zonas de protección e respiratorio do eúscaro.

Os refuxios son espazos que aseguran o uso do eúscaro. Os espazos de protección do eúscaro, sen tensión lingüística, son espazos que permiten falar en eúscaro con comodidade. Son espazos nos que o eúscaro se atopa no centro da comunicación humana, pero tamén é habitual que quen non saben eúscaro fágano en castelán. Os patrocinios créanse conscientemente, son pensados e planificados, teñen unha decisión tomada expresamente na súa orixe, unha decisión consensuada, do mesmo xeito que os espazos de eúscaro. Os espazos de protección son explícitos e, pola súa visibilidade, adoitan ser espazos de referencia, sobre todo entre falantes con eúscaro.

Na zona das zonas de protección temos zonas respiratorias naturais, especialmente as áreas xeográficas, creadas sen planificar, creadas sen pensar, aínda que nestes últimos tamén se está producindo un avance progresivo da planificación lingüística. Nas zonas respiratorias predomina a conduta lingüística ou a norma social de uso do eúscaro, e quen se atopan inmersos nestas redes de relacións, mesmo se non saben ben o eúscaro, esforzaranse por non vulnerar a norma social de uso do eúscaro, xa que a súa vulneración xeraría tensión lingüística e conflito. Nas zonas respiratorias é raro, raro que alguén escoite en castelán, xa que nestas redes de relacións a concentración demográfica dos falantes nativos é predominante.

Os refuxios son os oasis da lingua, sobre todo en zonas sociolingüísticas minoritarias. Pero tamén nas zonas respiratorias xeográficas necesitamos espazos de protección para tecer, retomar e compactar máis a vida social en eúscaro. Entre outras cousas, nos respiratorios xeográficos tamén existe unha necesidade urxente de que as fábricas de talleres e a vida laboral convértanse nun centro de protección do eúscaro en xeral para dar máis fol e máis forte á vida en eúscaro.

O gran Xalbador de Urepel díxonos: "O pobo é o corpo, o corazón lingüístico". E para que o corazón se coe, necesitamos das veas a todo o corpo falantes espontáneos que levan sangue novo e forza vital, porque sen eles nin para o eúscaro nin para o pobo hai respiracións nin hai futuro.

Patxi Saez Beloki, sociolingüista e membro da Comisión de Fomento de Euskaltzaindia