Allo ou allo pero móbil
- Case todas as plantas caracterízanse por vivir inmóbil pero sen moverse. Si é fame, si é sede, fumando fríos, acougando os quentes, todo lle vén á planta que hai que aguantar, quieto! Isto lévalles a moitos quebradizos de cabeza, pero con millóns e millóns de anos desenvolveron unha enorme capacidade de adaptación ás novas situacións de contorna, terra, clima, etc. que lles veñen a diario. Si antes que nós había plantas e despois tamén o serán, sen dúbida.
O allo (Allium sativum) non é calquera planta. Segundo Euskal Wikipedia, o nome máis antigo é o de Berakatz, a súa orixe é o de Belar + Severo e significa “herba dura ou dura”. Despois é o allo, a horta + branco, a planta branca que se forma na horta. Sen perder o fío, o allo non é calquera planta. Non quere vivir onde queira. Humidade, mollado, terra saturada... á fin e ao cabo a auga non lle gusta nada. O allo ama terras bastas, áridas, sedentas, non fértiles/fértiis e menos ricas terras arxilosas. De aí a dificultade que existe no País Vasco húmido, o máis próximo ao mar, para fabricar os allos de tajo. Antes plantábase para recoller cabezas de allo. Para iso, hai que plantar antes de que comece a estenderse o día, antes do solsticio de fin de ano, para poder aguantar ben os fríos e espertar a paixón pola cabeza. Aquí, con todo, a primavera húmida golpea fortemente. Cando o día é máis longo que a noite, no equinoccio de primavera, o aire e a terra amórnanse e o fungo que arroiba coa humidade (Puccinia allii) se tonifica e se esponxa. É difícil chegar ben ao solsticio que comeza a cortar o día no verán, e a colleita atrásase de entón…
Ao coñecer o ambiente das nosas terras asústase, sabe que lle vén o vermello. O allo non é calquera planta. A porción, -laca, -lagaina, -zizterra ou -xixterra, -coxa, -debaixo ou gran non é semente, tampouco é rodaballo, en realidade é vástago de xerme ou xerme. Desenvolve vigorosas raíces cando se cultiva e sospéitase de humidade e é capaz de sacar esta zona fóra do solo para evitar o seu putrefacción. Dise que ten un tropismo hidrófugo, asústase pola auga e é capaz de moverse. Móvese! En busca de terra seca. Isto deu lugar a múltiples historias: que as bruxas, a lúa, as estrelas... sácanas do solo e móvenas.
Hoxe en día, os campesiños da nosa terra húmida, cando pon o allo, fano sobre todo para comelas. As perlas ou os ajuares novos, sen madurar, están de moda e crecen moi ben. Non se trata de elevar a cabeza, senón da folla branda que previamente produce para alimentala, talo ou brote ou mexillón ou sarampión ou palla. É un capricho de inverno. O seu traballo é moi sinxelo, basta cun vaso de flores: introdúcense as cabezas enteiras xuntas, colocando dous dedos sobre o solo. Eu empezo o verán e ata que vén a primavera planto cada cuarto menguante unha pequena cabana, un pobo de allo.
-(1).jpg)
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
