Xente benkut
- Arantza, sabes para que teñen as plantas as súas espiñas? Por que algunhas plantas visten espiñas?
Hai un tempo expliqueivos aquí a historia da voda da zarzuela Rubus ulmifolius e R. fruticosus, contada polo defunto Inaxio das Casas de Aia. Llabur: a laharra quería casar e os demais non déronlle permiso, responderon nun instante e a maldición, "si non me podo agarrar a todo o que pasa polo lado". E como se vai a levar a zarza a calquera? Estirar e estirar as ramas como as xiringas e polas de espino. Espiña necesaria.
Hai moitas espiñas. Algunhas son para agarrar e suxeitar como as da zarza, teñen unha forma especial, a da fouce, e a punta da billa, pero o pé é groso e firme. Outras son delgadas, longas, rectas, aptas para non madurar, pero para meter o chixt. Hai quen as rompe e lévaas metidas na pel para formar un pasmo ou un tétanos, do que che acordarás perfectamente. Outros lle dan un mamífero e só lle deixan unha ferida, que tamén che lembra.
Os vascos teriamos moita sorte cos espiñentos da nosa paisaxe, e temos unha ampla expresión no idioma. Cantos nomes para dicir espiña! Es, espino, otaer, ski, ziri, xats, zizpir, zirir larrantza, punción, xixta, burna, ezten, erren, erut, espi, escarda, zizpiot, ar, ezkalda, kizki… e o que eu non sei…
No libro, Alex Mendizabal, que recollía artigos tan seleccionados como este, vestiuse con 111 follas e follas, o amigo Alex Mendizabal elixiu o que tiña como tema o arándano (Vaccinium myrtillus) dos seus 50 artigos de horta, “Bihotzeko oketa”. Nela engadía a cadea de sinónimos da palabra “sasitza”: matogueira, arantzadi sasi, elortegi, sasitza, xastra, satar, elorrieta, elorrilardi, txaga, txaraka, matogueira, sasiarte, lahardi, elordi, arantzarte, larrarte, arantzadi, arantzadi, barda e ardui. Si hoxe escribise este libro, nesa corda tamén estarían: arantzaga, arantzarte, sasitegi, elorriaga, txara, txaradi, matogueira, arantzate, arantzategi eta matstrapa.
Os vascos necesitamos animais afeitos a tantas palabras e a tantas espiñas, que nalgún momento dificultounos a pel. Hoxe veño en que cando a xente, a xente de plantas espiñentas, está a recuperar os montes, recuperaranse estas cortizas finas, deliciosas, suaves? E preparalo para a punción?
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.