Todos os sentidos están na superficie da horta. Os nosos, por suposto, pero tamén os das plantas. A sospeita de que podemos ter máis aló do sentido habitual de escoitar, ver, tocar, cheirar e gustar non é a de onte á noite, por exemplo, sentir frío ou calor. Como estes sentidos están na pel, son o camiño para entender o externo. Pero tamén temos quen nos contan a profundidade do noso interior. Os que o fan din que eses sentidos aínda ocultos están máis desenvolvidos nas persoas. Sucederá como até agora, as fillas das nosas fillas iluminarán o que xa non somos capaces de adiviñar e demostrarán que os sentidos teñen sentidos e tamén sentimentos. Agora sabemos que o que antes non cheirabamos, as plantas tamén o cheiraban, comunicábano (dalgunha maneira falaban e escoitaban), tocábano, saboreábano e víano. Están constantemente atarefados en permanecer e vivir. O refrán di: “Ollo de ouro mozo; gato no portaataúd”. Actualizar e actualizar: “O neno Ouro-Begi; fresno no soportal”.

O engrosamiento e a renovación do catálogo dos sentidos é un espectáculo. Para ver o espectáculo do que é, hai que mirar, e mirar sen ser un ollo estúpido.

UZEI publicou en 1984 Bioloxía/1 Nomes de plantas e animais, nomenclátor. Utilízase para facer auga ou colirio para os ollos, afiar os ollos e despexar a vista. O prestixioso botánico Pio Font i Quer mostra nas súas lendario Plantas medicinais, o Dioscorides renovado a fórmula para ollos grandes, machucados, beteritosos ou pecurosos: ferver medio litro de auga nun recipiente limpado con freo durante dez minutos, engadir media onza (14,175 gramos) de herba ocular seca, tapar e deixar arrefriar, e aconsella o seu uso en fresco.

“Sendikusa” é o que di Joan Ignazio Iztueta Etxeberria no seu libro Guipuzcoaco provinciaren condaira ou historia de 1829; así o recolle Jose Maria Lakoizketa Santesteban no seu Dicionario dos euskaros das plantas cos vulgares casteláns e franceses e cientificos latinos de 1888, “cura” e “supervisa”. Resurrección María Azkue recibiu no Dicionario Vasco-Español Francés de 1905 o nome “sendoikuz”, citando o conxunto de manuscritos de Luís Luziano Bonaparte recibidos en Londres. De onde vén “consolidando”? Da familia? Víchelo ben? Lávala forte?

Outro devandito: “Espectáculo, relato”. Herba para contar e escoitar o que se ve. Pero iso é un oído para ver, para a próxima… Mentres tanto, goza coas flores dos ollos. Andoni Urestarazu, de Umandi en Asmoz - Iztegia 2000, di que as flores son ollos doces. Mariano Izeta, en cambio, di no Dicionario de Baztan de 1997 que a flor de ollos é a que está triste. Nos manuscritos de Londres antes citados denomínase “flor de ollos” á planta do xénero Aster que estende unha flor como a margarida. Ti velo...