Todos os sentidos están na superficie da horta. Os nosos, por suposto, pero tamén os das plantas. A sospeita de que podemos ter máis aló do sentido habitual de escoitar, ver, tocar, cheirar e gustar non é a de onte á noite, por exemplo, sentir frío ou calor. Como estes sentidos están na pel, son o camiño para entender o externo. Pero tamén temos quen nos contan a profundidade do noso interior. Os que o fan din que eses sentidos aínda ocultos están máis desenvolvidos nas persoas. Sucederá como até agora, as fillas das nosas fillas iluminarán o que xa non somos capaces de adiviñar e demostrarán que os sentidos teñen sentidos e tamén sentimentos. Agora sabemos que o que antes non cheirabamos, as plantas tamén o cheiraban, comunicábano (dalgunha maneira falaban e escoitaban), tocábano, saboreábano e víano. Están constantemente atarefados en permanecer e vivir. O refrán di: “Ollo de ouro mozo; gato no portaataúd”. Actualizar e actualizar: “O neno Ouro-Begi; fresno no soportal”.
O engrosamiento e a renovación do catálogo dos sentidos é un espectáculo. Para ver o espectáculo do que é, hai que mirar, e mirar sen ser un ollo estúpido.
UZEI publicou en 1984 Bioloxía/1 Nomes de plantas e animais, nomenclátor. Utilízase para facer auga ou colirio para os ollos, afiar os ollos e despexar a vista. O prestixioso botánico Pio Font i Quer mostra nas súas lendario Plantas medicinais, o Dioscorides renovado a fórmula para ollos grandes, machucados, beteritosos ou pecurosos: ferver medio litro de auga nun recipiente limpado con freo durante dez minutos, engadir media onza (14,175 gramos) de herba ocular seca, tapar e deixar arrefriar, e aconsella o seu uso en fresco.
“Sendikusa” é o que di Joan Ignazio Iztueta Etxeberria no seu libro Guipuzcoaco provinciaren condaira ou historia de 1829; así o recolle Jose Maria Lakoizketa Santesteban no seu Dicionario dos euskaros das plantas cos vulgares casteláns e franceses e cientificos latinos de 1888, “cura” e “supervisa”. Resurrección María Azkue recibiu no Dicionario Vasco-Español Francés de 1905 o nome “sendoikuz”, citando o conxunto de manuscritos de Luís Luziano Bonaparte recibidos en Londres. De onde vén “consolidando”? Da familia? Víchelo ben? Lávala forte?
Outro devandito: “Espectáculo, relato”. Herba para contar e escoitar o que se ve. Pero iso é un oído para ver, para a próxima… Mentres tanto, goza coas flores dos ollos. Andoni Urestarazu, de Umandi en Asmoz - Iztegia 2000, di que as flores son ollos doces. Mariano Izeta, en cambio, di no Dicionario de Baztan de 1997 que a flor de ollos é a que está triste. Nos manuscritos de Londres antes citados denomínase “flor de ollos” á planta do xénero Aster que estende unha flor como a margarida. Ti velo...
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.
Ubidekoak (Bizkaia) dira Imanol Iturriotz eta Aritz Bengoa gazteak. “Lagunak gara txikitatik, eta beti izan dugu buruan abeltzaintza proiektu bat martxan jartzeko ideia”, azaldu du Iturriotzek. Nekazaritzari lotutako ikasketak izan ez arren, baserri munduarekin eta... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Gaur abiatu da Bizi Baratzea Orrian kide egiteko kanpaina. Urtaro bakoitzean kaleratuko den aldizkari berezi honek Lurrari buruzko jakintza praktikoa eta gaurkotasuneko gaiak jorratuko ditu, formato oso berezian: poster handi bat izango du ardatz eta tolestu ahala beste... [+]
Noizbait. Noiz izan ote zen? Noizbait landareren batek lorea egitea erabaki zuen. Bai, bai, landareek ere erabakiak hartzen dituzte, eta guk maiz ez bezala, erabakiak bete egiten dituzte. Eta loreak sortu zituzten.
Iruñean bizi ziren Iñaki Zoko Lamarka eta Andoni Arizkuren Eseberri gazteak, baina familiaren herriarekin, Otsagabiarekin, lotura estua zuten biek betidanik. “Lehen, asteburuetan eta udan etortzen ginen eta duela urte batzuk bizitzera etorri ginen”, dio... [+]
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Festa egiteko musika eta kontzertu eskaintza ez ezik, erakusketak, hitzaldiak, zine eta antzerki ikuskizunak eta zientoka ekintza kultural antolatu dituzte eragile ugarik Martxoaren 8aren bueltarako. Artikulu honetan, bilduma moduan, zokorrak gisa miatuko ditugu Euskal Herriko... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Gipuzkoako hamaika txokotatik gerturatutako hamarka lagun elkartu ziren otsailaren 23an Amillubiko lehen auzo(p)lanera. Biolur elkarteak bultzatutako proiektu kolektiboa da Amillubi, agroekologian sakontzeko eta Gipuzkoako etorkizuneko elikadura erronkei heltzeko asmoz Zestoako... [+]
Nori ez zaio gustatzen ahuakatea? Ia denok atsegin dugu fruitu berri hori, di-da amaren batean etxekotu zitzaigun. Zenbat urte da ba dendaero ikusten hasi garela? Gure mahaietara iritsi aurretik, historia luzea du.
Udaberri aurreratua ate joka dabilkigu batean eta bestean, tximeletak eta loreak indarrean dabiltza. Ez dakit onerako edo txarrerako, gure etxean otsailean tximeleta artaldean ikustea baino otsoa ikustea hobea zela esaten baitzen.
Administrazio Epaitegiak arrazoia eman dio EH Bilduk Lizarrako plantilla organikoaren hizkutnz profilen aurka jarritako helegiteari.
