Basoilarra kantü / Irati soruan... Así o di o coñecido bertso do cancionero popular. Ihurk elezháblame / eu que penso... Os etnógrafos vascos dos séculos XIX e XX recibiron a canción en Atharratze e outro once lugares do Basaburua de Zuberoa. Non sabemos exactamente si fai referencia ao galo (Tetrao urogallus) ou ao galo de luz (Upupa epops), que nalgúns lugares chámase o mesmo paxaro con cristas migratorias, pero é de supor que entón a canción desas aves sería máis coñecida, talvez igual que nós hoxe a melodía de Benito.

Pero non ouviremos cantar máis o galo, nin en Irati, nin no resto dos bosques de Auñamendi, onde aínda quedaban algúns exemplares. Segundo un recente estudo do Instituto de Ecoloxía dos Pireneos, en Aragón perdeuse en torno ao 40% das zonas xa existentes nos últimos anos, sen que se detectaron restos do maior gallináceo. Actualmente só quedan vivos 400 exemplares da sub-variedade do bosque pirenaico, a maioría deles en Cataluña. No País Vasco, en Navarra contabilizáronse 15 exemplares até 1991, pero en 2005 só dous, nos arredores de Larra e Belagua.

As canchas están buxán

Trátase da ave máis grande do bosque europeo: o macho pode alcanzar un peso de 4,5 quilogramos e medir 85 centímetros, mentres que a femia alcanza os 2 quilogramos e os 68 centímetros. Son famosos polas súas cancións e os seus bailes en época de celo, e é entón cando mostra con orgullo as súas plumas. Na documental Natura Bizia tivemos a oportunidade de gozar deste espectáculo único, en imaxes capturadas polas cámaras:

Os basgallos adoitan ter cancioneros nos claros –ou nos campos, como di a canción–, que normalmente só se atopan en bosques maduros e sans onde crecen haxas, abetos ou piñeiros negros. Segundo o último reconto realizado polo Instituto de Ecoloxía dos Pireneos, nas observacións realizadas en 47 localidades aragonesas, en 18 delas non se atoparon faisanes.

Non é a única investigación recente que se fai chamar a alarma sobre a éxtase da ave. Outro estudo realizado hai un ano pola Fundación Protectora do Quebrantahuesos e a Universidade de Valencia tamén arroxou resultados similares: A poboación do Cantábrico e dos Pireneos reduciuse nun 58% nos últimos anos, debido, ao parecer, á escasa proliferación. Dos ovos que unha femia de bosque incuba ao ano, só sobreviven 0,68 pollitos.

Neste sentido, moitos piden deixar de ser unha especie “vulnerable” e declarar unha especie “en perigo de extinción”. Pero, cal é a verdadeira causa desa decadencia? Non o dubides: o ser humano.

A man do home detrás da desaparición

Os cambios de temperatura provocados pola emerxencia climática, que nos últimos anos aumentou en 1,2 graos nos Pireneos, un 30% máis que a subida media mundial, influíron notablemente no descenso do galo. Entre os lugares de canto observados en Aragón, por exemplo, os que máis desapareceron son os que miran ao sur e os que están nas zonas máis baixas, entre 1.400 e 2.200 metros de altitude. Ademais, a proliferación de camiños de montaña, a perda de hábitat, a turistificación, a caza, a proliferación doutros depredadores, etc. tamén puxeron en perigo a extinción.

Os expertos afirman que o galo é un bioindicador excelente, un adiviño da perda de biodiversidade e o cambio climático. A Unión Internacional para a Conservación da Natureza actualiza cada ano a listaxe vermella de especies en perigo de extinción e por primeira vez catalogou 40.000 especies nesta situación. Tamén temos o bosque, en decadencia desde Asia até o Cantábrico. Estas noticias deberían facernos reflexionar: Veremos ao rei das aves silvestres de Europa morrer de entre nós, pero sempre nos quedará unha canción para consolarnos…