Aprendemos Garomena en casa. Pako Aristi utilizou o garomán, e nos dicionarios hai helechos, helechos, helechos, helechos, helechos, helechos, helechos, helechos, helechos, helechos, helechos, helechos, helechos.

Si vén o garoil ou setembro, teremos que empezar a cortar o helecho. Entrar en setembro permite cortar o helecho: “Corte de helecho de San Gil”. Garoa é unha importante materia prima agrícola. Especialmente para recercos de gando, literas. Garoa é un doce incontrovertible. O gando deitarase a gusto e é capaz de facer un bo luxo ou suavidade ao saír mesturado co seu estiércol. Así mesmo, é rico nalgúns minerais e completará moi ben o abonado. Que pouca bobada noutro tempo co xeado! As cimas dos montes comunais conservábanse, dábanse no foso e non podían ser cortadas antes de setembro. Si córtase antes dela, a planta valiosa deteriórase. A agricultura sostible baséase no ensamblaje e integración do seu ciclo de residuos na produción vexetal partindo do coidado e uso axeitado do gando. Neste longo camiño, o Garoa é un elo de precaución, polo menos na vertente atlántica do País Vasco. Aí é onde o helecho ten a súa paisaxe e a súa cultura. Coidamos os garomenes e o helecho coidounos a nós mesmos; dalos e collelos.

Si o noso helecho é un, é un helecho común, Pteridium aquilinum. Podemos dicir que é o helecho da aguia. Ten o aspecto dunha aguia que voa e o seu nome di así: En grego pteridium provén da palabra pteris que di garoa, que á súa vez provén da palabra pteron, que significa á ou pluma. Aquilinum significa forma de aguia. Aquí, pois, a aguia real. Si miras de fronte a este pico, o máis común das nosas paisaxes, verás a face estendida da aguia.

Por que se lle chamou o da aguia? E non de calquera outra ave? Como unha aleta non fala da aguia... Pero a nosa mente si. Lineo, o creador da taxonomía ou ciencia para clasificar seres vivos, deu o nome da aguia ao helecho común. En 1755 afirmou que si se corta a raíz deste helecho vese na sección a imaxe dunha aguia. Na Idade Media, sabios como Erasmo de Róterdan, vían neste corte á aguia bicéfala. Os etnobotánicos actuais ven a ladeira en forma de fronda ou de hojaldre de helecho, e seguindo os anteriores dise que é de aguia. Por que unha aguia? Unha aguia de dúas cabezas? A aguia foi unha ave admirada no noso imaxinario, importante e temible, como un helecho na cultura da terra. O helecho é tamén terrible, velenoso, que non se alimenta de ningún gando. Os vascos non lle puxemos ese nome, si non nas marismas e as ribeiras da nosa costa, en setembro dos labores do helecho denominariámolo porque a aguia pescadora pasa cara a África...

En setembro achégache a Urdaibai ou similares e sentar na cima e goza da pesca da aguia.